اردشیر اسدی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان
مجتبی یحیی آبادی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان
اورنگ تاکی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان

شدت بالای تبخیر از سطح خاک به علت درجه حرارت بالای محیط و پایین بودن رطوبت نسبی هوا، فقیر بودن خاک از نظر مواد آلی و ناپایداری ساختمان خاک از شاخصه های مناطق خشک و نیمه خشک ایران محسوب می گردد.  به نظر می رسد در یک مدیریت منطقه­ای حفظ و نگهداری بقایای گیاهی با عملیات خاک­ورزی در صورت عدم تاثیر منفی بر عملکرد محصول می تواند به مثابه روشی در بهبود شرایط اشاره شده موثر باشد.  به همین منظور برای تناوب زراعی یکساله جو-ذرت (دو محصول زراعی در یکسال) ۴ مدیریت بقایای­گیاهی ایستاده جو شامل: سوزاندن، مدفون کردن، مخلوط کردن و نگهداری در سطح خاک در قالب ۴ تیمار خاک ورزی روی تعدادی از شاخص­های گیاهی ذرت و خاک مورد آزمون قرارگرفتند.  آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در ۳ تکرار از سال۱۳۸۰ به مدت ۴ سال زراعی در ایستگاه تحقیقاتی کبوترآباد اصفهان در خاک با بافت لوم رسی سیلتی انجام گرفت.  عملیات خاک ورزی برای محصول جو در هر سال به روش­ مرسوم وتیمارهایمدیریت بقایای گیاهی(خاک ورزی) در ذرت در کرت های ثابت اعمال شدند.  کاشت در تیمارهای خاک ورزی شده با ردیف کار مرسوم و در تیمار بی خاک ورزی با ماشین کاشت مخصوص این سیستم انجام شد.  نتایج سال اول آزمایش نشان­دهنده کاهش عملکرد ذرت در تیمار حفظ بقایای گیاهی جو در سطح خاک (بی خاک ورزی) نسبت به روش های دیگر بود.  از آنجایی که عدم دستیابی به تعدادمطلوب بوته در واحد سطح به دلیل عدم تماس کافی بذر با خاک علت این کاهش عملکرد شناخته شد، در سال های بعد با تامین تماس بیشتر بذر با خاک دستیابی به تعداد مطلوب بوته در واحد سطح امکان­پذیرگردید.  این امر باعث­ شد که در سال­های دوم به بعد تفاوت معنی داری در عملکرد محصول و شاخص های استقرار گیاهی در بین تیمارهای آزمایش مشاهده نگردد.  متوسط میزان موادآلی خاک در عمق ۱۰-۰ سانتی­متری بعد از ۴ سال در روش های مخلوط کردن، نگهداری در سطح خاک و مدفون کردن بقایا به ترتیب حدود ۲۰، ۱۸، و ۱۳ درصد نسبت به سوزاندن بقایای گیاهی افزایش نشان­داد.  همچنین جمعیت کرم های خاکی در تیمار سوزاندن بقایا (خاک­ورزی مرسوم) به طور معنی داری کمتر از تیمارهای حفظ بقایای گیاهی بود.  تفاوت معنی داری در وزن خشک ریشه تا عمق ۶۰ سانتی­متری در بین تیمارهای آزمایش مشاهده نگردید.  نتایج چهار ساله آزمایش نشان داد که تولید ذرت علوفه ای بعد از جو، به هر دو روش حفظ بقایای جو در سطح (در صورت تامین تماس کافی بین بذر و خاک) و یا مخلوط­کردن بقایای گیاهی با خاک سطحی (کم خاک ورزی) بدون تاثیر منفی بر عملکرد محصول امکان­پذیر است.  بنابراین یک سیستم تلفیقی یکساله شامل ترکیبی از خاک ورزی مرسوم برای جو و بی خاک ورزی یا کم خاک ورزی برای تولید ذرت (بعد از جو)، می تواند به عنوان یک سیستم جایگزین با توجه به افزایش مواد آلی خاک، بهبود فعالیت بیولوژیکی خاک (افزایش جمعیت کرم های خاکی) برای عملیات خاک ورزی مرسوم پیشنهاد گردد.

خاک ورزی حفاظتی, ماده آلی, مدیریت بقایای گیاهی