محمد همتی - استادیار دانشگاه ارومیه
وفا مصطفی - داشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه ارومیه

روابط مقاومت جریان از مولفه ­های کلاسیک آنالیز هیدرولیکی رودخانه است که برای روندیابی سیل، پیش ­بینی عمق و سرعت سیلاب­ های طرح، برآورد ظرفیت سیلاب آبراهه و پیش­بینی غیرمستقیم دبی­ های سیلاب از طریق روش شیب - مساحت، مورد نیاز خواهد بود. در این تحقیق به بررسی آزمایشگاهی اثر شکل ذرات و شیب بستر آبراهه بر ضریب زبری مانینگ پرداخته شده است. برای رسیدن به این هدف، از دو نوع سنگریزه طبیعی نسبتا گردگوشه و شکسته تیزگوشه با اندازه­ های متوسط ۳/۸، ۴/۶۶ و ۶/۵۳ سانتی­متر و چهار شیب ۰/۴، ۰/۶، ۰/۸ و ۱ درصد در شرایط مختلف هیدرولیکی استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می ­دهد که با افزایش اندازه سنگریزه و شیب بستر آبراهه و کاهش استغراق نسبی مقدار ضریب زبری مانینگ افزایش می­ یابد. نتایج بررسی­ ها همچنین نشان می­ دهد که به ­طور متوسط مقدار ضریب زبری مانینگ سنگریزه ­های تیزگوشه در شیب­ های ۰/۴، ۰/۶، ۰/۸ و ۱ درصد به­ ترتیب در حدود  ۲/۷، ۳/۷، ۳/۸ و ۵/۹ درصد بیشتر از مقدار آن در سنگریزه­ های طبیعی نسبتا گردگوشه است. اختلاف بین مقادیر ضریب زبری مانینگ در ذرات تیزگوشه و طبیعی نسبتا گردگوشه با کاهش استغراق نسبی و افزایش شیب بستر افزایش می ­یابد. به سخن دیگر، اثر شکل ذرات بر ضریب زبری مانینگ در شیب­ های تند و استغراق­ نسبی کم (زبری در مقیاس بزرگ) قابل توجه است.

تیزگوشه, رودخانه های کوهستانی, سنگریزه, ضریب زبری مانینگ, فاکتور شکل