گیتا نورمحمدی - دانشجوی کارشناسی ارشد سازه های آبی؛ دانشکده علوم کشاورزی، مجتمع دانشگاه گیلان، رشت، ایران
مهدی اسمعیلی ورکی - استادیار مهندسی رودخانه، گروه مهندسی آب، دانشکده علوم کشاورزی و وابسته گروه پژوهشی مهندسی آب و محیط زیست پژوهشکده حوضه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان؛
alessio Radice - دانشیار مهندسی رودخانه، گروه مهندسی عمران و محیط زیست، دانشگاه پلی تکنیک میلان
بهنام شفیعی ثابت - استادیار سازه های هیدرولیکی، گروه مهندسی آب، دانشکده علوم کشاورزی، مجتمع دانشگاه گیلان، رشت، ایران

حفظ تراز بستر رودخانه به ویژه در بازه هایی که شیب بستر به­دلایل مختلف از جمله برداشت شن و ماسه دچار افزایش ناگهانی شده است، از منظر حفاظت رودخانه اهمیت زیادی دارد. از جمله سازه های محیط­ زیست دوست که برای تثبیت بستر و دیواره های رودخانه کاربرد زیادی دارد، سازه های کنترل تراز بستر سطح شیب دار هستند. از پارامترهای مهم در طراحی این سازه ها، آگاهی از مقدار ابعاد گودال آب شستگی در پایین دست آنها می باشد. در تحقیق حاضر، تاثیر پارامترهای  مختلف هندسی و هیدرولیکی بر عمق حداکثر آب شستگی پایین دست سازه کنترل تراز بستر سطح شیب دار به صورت آزمایشگاهی بررسی شده است. آزمایش هایی برای شیب های کارگذاری سطح شیب دار ۱۴، ۲۰ و ۳۳ درصد، دبی های واحد عرض ۵/۴۵-۴/۲۸ لیتر بر ثانیه بر متر، عمق های پایاب yc ۶-۵/۳ و اندازه زبری های ۴ تا ۱۰ میلی متر اجرا گردید. تجزیه و تحلیل نتایج به­دست آمده نشان می­دهد که در شیب کارگذاری سطح شیب دار ۳۳ درصد، عمق پایاب رابطه مستقیم با افزایش عمق حداکثر آب شستگی دارد به طوری که با افزایش عمق پایاب از yc۵/۴ به yc۶، عمق حداکثر آب شستگی در دامنه دبی ها و زبری­های حداقل و حداکثر، به­طور متوسط ۱۳ درصد افزایش می یابد. با کاهش شیب سطح شیب دار به ۲۰ و ۱۴ درصد، افزایش عمق پایاب رابطه معکوس با عمق حداکثر آب شستگی خواهد داشت به گونه ای که با افزایش عمق پایاب از yc ۵/۳ به yc ۵/۴، مقدار عمق حداکثر آب شستگی به­طور متوسط در هر یک از شیب های مذکور ۹ و ۲۵ درصد کاهش می­یابد. مقایسه نتایج به­دست آمده حاکی از آن است که افزایش اندازه زبری در دامنه دبی ها و عمق های پایاب مختلف، منجر به کاهش حداکثر عمق آب شستگی به­میزان متوسط ۲۱-۵ درصد در دامنه زبری های حداقل و حداکثر می­شود.

آب شستگی موضعی, زبری, سازه کنترل تراز بستر, شیب کارگذاری, عمق پایاب