حسام قدوسی - استادیار گروه مهندسی آب - دانشکده کشاورزی - دانشگاه زنجان
حسین محجوب - کارشناس ارشد امور مهندسی منابع اب شرکت مشانیر

به منظور طراحی بهینه سازه های هیدرولیکی سد باید سیلابهای ورودی به مخزن را روند یابی نمود. سیلاب ورودی به مخزن در مواجحه با حجم مخزن سد مستهلک می گردد و قسمتی در آن مخزن ذخیره شده و به مرور زمان از طریق خورجی ها و سرریز ها تخلیه می شود. نگهداشت اب در مخزن سد موجب آن می شود که هیدروگراف جریان خروجی نسبت به جریان ورودی دارای کاهش مقدار پیک و همچنین تاخیر زمانی باشد. میزان اختلاف زمانی و تسکین سیلاب ورودی نسبت به سیلاب خروجی نشان دهنده قدرت مخزن در ذخیره اب می باشد. مبمنظور انجام روند یابی سیلاب در مخازن تاکنون از نرم افزارهای مختلفی استفاده گردیده است که بسیاری از انها در محیط Dos بوده و مشکلات و پیچیدگی های خاص خود را داشته اند . در این مطالعات بمنظور تسریع ، سهولت و همچنین افزایش دقت از مدل ریاضی رسته مهندسی ارتش آمریکا معروف به HEC-HMS استفاده شده است. در این تحقیق به تشریح مرحله ای روند یابی سیلابهای ورودی به سد بیدستان در استان لرستان پرداخته شده است. سد بیدستان بر روی رودخانه بیدستان واقع بوده و حوضه ابریز رودخانه آن در استان لرستان و شهرستان ازنا قرار گرفته که در نهایت به رودخانه تیره جریان می یابد. در این مطالعات با استفاده از روش اصلاح شده پالس روند یابی سیلابهای ورودی به مخزن برای عرض های مختلف سرریز با توجه به منحنی سطح- حجم مخزن انجام پذیرفت و مقادیر پیک سیلابهای خروجی با دوره بازگشت مختلف تعیین گردید. هر چه عرض سرریز بیشتر باشد ازتفاع تیغه اب روی سرریز کمتر شده و در نتیجه ارتفاع سد می تواند کمتر انتخاب شود. با افزایش عرض سرریز هزینه های احداث شامل حفاری محل سرریز و بتن ریزی افزایش یافته و در عوض هزینه خاکریزی بدنه سد کاهش می یابد. انتخاب عرض نهایی سرریز بر اساس بهینه یابی اقتصادی بین هزینه های مختلف انجام می گردد.

سد بیدستان ، روندیابی سیلاب ، مدل HEC-HMS ، بهینه یابی عرض سرریز