زهرا شرعی پور - کارشناس ارشد هواشناسی، موسسه ژئوفیزیک، دانشگاه تهران، ایران
عباسعلی علی اکبری بیدختی - استاد گروه فیزیک فضا، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، ایران

در این تحقیق، توزیع زمانی مکانی NO۲ تروپوسفری در ایران با استفاده از داده های ماهواره OMI طی سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۲ بررسی شده است. نتایج بررسی های تغییرات فصلی NO۲ تروپوسفری نشان می دهد که معمولا بیشینه فصلی در زمستان و کمینه فصلی در تابستان رخ می دهد. در ایستگاه ژئوفیزیک تهران، طی سال ۲۰۰۷، بیشینه NO۲ تروپوسفری در دسامبر با مقدار molec/cm۲ ۱۰۱۵ ۲۸/۲۳ و کمینه NO۲ تروپوسفری در جولای با مقدار molec/cm۲ ۱۰۱۵ ۰۶/۵ رخ داده است. بررسی نقشه های میانگین ماهانه توزیع تروپوسفری NO۲ در منطقه خاورمیانه نشان می دهد که معمولا مناطق با غلظت بالای ستون تروپوسفری NO۲ مربوط به شهرهایی با ترافیک سنگین وسایل نقلیه موتوری و فعالیت های صنعتی است. از جمله این مناطق می توان در ایران به محدوده شهرهای تهران، اصفهان، مشهد، رشت، شیراز، اهواز و تبریز اشاره کرد. بررسی روند تغییرات بلندمدت ۹ ساله ۲۰۰۴- ۲۰۱۲ در شهرهای با غلظت بالای NO۲ تروپوسفری نشان داده که روند افزایشی در محدوده شهرهای تهران، اصفهان و شیراز مشاهده می شود. مقایسه منطقه ای تهران از نظر NO۲ تروپوسفری و نزدیک سطح زمین طی ماه های سرد نشان می دهد که مناطق شمال و شمال شرق تهران بسیار آلوده تر از جنوب آن است. یکی از عوامل موثر این امر می تواند الگوی باد و وزش بادهای دشت به کوه حاکم بر تهران باشد. شرایط هواشناسی می تواند شدت آلودگی NO۲ تروپوسفری و گستردگی آن را در ایران، بیشتر کند. از جمله این شرایط می توان به حضور پشته ها در تروپوسفر میانی همراه پایداری ستون هوا، کاهش سرعت باد و افزایش وارونگی دمای هوای سطحی اشاره کرد. مقایسه مقادیر ستون NO۲ تروپوسفری با غلظت آلاینده NO۲ سطح زمین نشان می دهد که طی فصل سرد، همبستگی مثبتی بین آن ها برقرار است.

ایران, چشمه های سطحی, دی اکسید نیتروژن تروپوسفری, شرایط هواشناسی