سحر عبدالهی - دانشجوی دکتری، گروه باستانشناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
محمدامین سعادت مهر - دانشجوی دکتری، گروه باستانشناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
سید جواد موسوی - استادیار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز ایران

دریای کاسپین، همواره مهمترین آبراه شمالی ایران در طی تمامی ادوار تاریخی بوده است. صفویان با اعاده حاکمیت ایران بر تمایت مرزهای آن و همچنین وجود حکومت های محلی تابع آنها در شمال ایران، نقش مهمی را در ایجاد امنیت و رونق تجاری بنادر دریای کاسپین ایفا نمودند. با سقوط صفویان و تسلط افغانان، دوره پر آشوب ایجاد گردید که رکود تجاری، به ویژه تجارت دریایی به همراه داشت. پس از به قدرت رسیدن نادرشاه افشار (۱۱۴۸-۱۱۶۰ه.ق.)، حضور مستقیم و در دست گرفتن منابع حیاتی دریای کاسپین ضروری می نمود، بنابراین نادر با فراهم آوردن امکانات تاسیس نیروی دریای، زمینه مناسبی را برای از سرگیری فعالیت های تجارت دریایی فراهم نمود. مساله کانونی این پژوهش علاوه بر بررسی سیاست ها و تلاش های نادرشاه در بهبود وضعیت تجارت، دریانوردی و کشتی سازی، بر انگیزه و اهداف او از تاسیس ناوگان دریایی در دریایی کاسپین و دلایل سوظن دولت روسیه نسبت به این مهم، قرار گرفته است. داده های اصلی این پژوهش را متون تاریخی و تحلیل محتوایی مستخرج از آنها تشکیل می دهد و علاوه بر آن از شواهد باستان شناختی نظیر کشتی غرق شده در سواحل چمخاله لنگرود و تحلیل آن با استفاده از رهیافت تاریخی، نیز استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است نادرشاه قصد داشت تا با تشکیل ناوگان دریایی در دریای خزر، به رونق تجاری کمک کند و افزون بر آن به اهداف سیاسی و نظامی خود نیز دست یابد که این مهم با منافع دولت تزاری روسیه در تضاد بود. از دیگر سو بررسی باستان شناختی کشتی غرق شده در سواحل چمخاله مشخص ساخت که رابطه تنگاتنگی میان حضور سیاسی-نظامی حکومت و حضورت اجتماعی-اقتصادی مردمی این منطقه وجود دارد، به همین جهت نقش و جایگاه حکام محلی کرانه های دریای کاسپین و چگونگی نحوه تعامل آنان که با سلسله افشاریه و شرکت های تجاری خارجی داشته اند، شایسته توجه است.

نادرشاه, روسیه, دریای-کاسپین, لنگرود, کشتی