مهدی وزین افضل - استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت کرمان
مهدی دهقانی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت

در دوره قاجار، رسائل مختلفی درباره شطرنج با اهداف مذهبی، آموزشی و سیاسی تالیف شد که بازتاب دهنده عمق فرهنگی این بازی، در میان مردم قاجار می باشد. هدف از این پژوهش که با تاکید بر نسخه های خطی و منابع تاریخی تدوین شده است، پاسخ به این پرسش است که این رسائل با چه اهدافی تدوین شدند؟ چه تفاوت هایی میان آنها وجود دارد؟ و شطرنج چه جایگاهی در فرهنگ عمومی مردم دوره قاجار داشت؟ یافته ها نشان می دهند که شطرنج یکی از قدیمی ترین بازی های مهارتی و انتزاعی انسان است که مستقیم با هوش هیجانی بشر در ارتباط بوده است. این بازی در ایران و هند به وجود آمد و به عنوان یک بازی اشرافی مورد توجه قرار گرفت. در تاریخ ایران، بازی شطرنج با هنر، ادبیات، عرفان، دین و سیاست گره خورد و به مرور بر پیچدگی آن افزون گردید و در این مسیر تطور، قواعد و شکل آن دچار تغییرات شد. در دوره قاجار این هنر به سرعت در میان طبقه حاکمه و عموم مردم رواج پیدا کرد و نویسندگانی در رد، تعلیم و انتقال تجربیات خود از این بازی، رسائلی را تالیف کردند. این آثار در محتوا، شکل و هدف با هم تفاوت هایی دارند که نشان از تشدد آراء و عقاید نسبت به شطرنج در جامعه ایران دوران قاجار دارد.

شطرنج, قاجار, قمار, شریعت, تاریخ نگاری