سونیا عقیقی - استادیار، پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
قاسم محمدی نژاد - استاد، رشته ژنتیک و به نژادی گیاهی، پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
شکوفه خاندانی - دانشجوی دکترا، رشته ژنتیک و به نژادی گیاهی، بخش ژنتیک و به نژادی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

بیماری پژمردگی فوزاریومی مهم ترین بیماری زیره سبز(Cuminum cyminum L.) است و سالیانه خسارت زیادی را به آن وارد می کند. پژوهش حاضر به منظور بررسی واکنش ۱۳ ژنوتیپ زیره سبز نسبت به بیماری پژمردگی فوزاریومی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی (فاکتور اول، ژنوتیپ و فاکتور دوم، تیمار حضور و عدم حضور قارچ بیمارگر) در سه تکرار در گلخانه پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی، دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال زراعی۱۳۹۹-۱۳۹۸ انجام شد. نتایج نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ و تیمار در اکثر صفات معنی دار است. بیشترین همبستگی صفات در شرایط عدم حضور بیمارگر، بین وزن خشک بوته و تعداد چتر در بوته (۰.۹۲) و در شرایط حضور بیمارگر، بین ارتفاع بوته و تعداد دانه در بوته (۰.۷۶) بود. تجزیه خوشه ای (روش Ward) ژنوتیپ ها را براساس صفات مورد مطالعه در شرایط عدم حضور بیمارگر به سه دسته و در حضور بیمارگر به دو دسته تقسیم کرد. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که دو مولفه اول توانستند ۸۰.۱۳% (عدم حضور بیمارگر) و ۸۴.۵۵% (حضور بیمارگر) از تغییرات را توجیه کنند. همچنین، تجزیه بای پلات علاوه بر تایید نتایج خوشه بندی، نشان دهنده تنوع زیاد ژنوتیپ ها بود. ژنوتیپ E۷r۱b۱ در حضور بیمارگر بیشترین نسبت بوته میری (۱۰۰%) را داشت. ژنوتیپ g۸r۲b۲ بیشترین عملکرد (۰.۲۰ گرم) و تعداد (۷۵.۶۶) دانه در بوته را در عدم حضور بیمارگر داشت. صفات عملکرد و تعداد دانه در بوته در حضور بیمارگر کاهش معنی دار نشان دادند. بیشترین عملکرد دانه در بوته (۰.۱۴ گرم) در حضور بیمارگر در ژنوتیپ ۲-۱۴-۳ مشاهده شد. ژنوتیپ های g۵r۲B۱ و F۱۲r۱b۱ براساس صفات مورد بررسی دارای پتانسیل پایین در مقایسه با سایر ژنوتیپ ها در هر دو شرایط بودند. به طور کلی ژنوتیپ ها در شرایط عدم حضور و حضور قارچ بیمارگر عکس العمل متفاوتی نشان دادند. می توان ژنوتیپ هایی که تحمل خوبی در شرایط بیماری نشان دادند را به عنوان منابع تحمل در برنامه های اصلاحی بعدی معرفی نمود.

زیره سبز (Cuminum cyminum L.), تحمل پذیری, پژمردگی فوزاریومی, Fusarium oxysporum f. sp. cumini