عاطفه صداقتی - استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران
علی مداحی - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
حمید طالب خواه - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

شهر بجنورد، در پی انتخاب به عنوان مرکز سیاسی-اداری استان خراسان شمالی در سال ۱۳۸۴، با رشد دوچندان جمعیت و تحولات جمعیتی مواجه شد. تمرکز مراکز اداری، نظامی، سیاحتی، فرهنگی و آموزشی در کنار مهاجرت بی رویه روستائیان به شهر، شهر را با نیازهای جدید توسعه شهری مواجه ساخت. گسترش فیزیکی شهر بیش ازپیش، تبدیل زمین های کشاورزی به شهری و ساخت وساز بی رویه، یکی از مسائل اصلی پیش روی شهر است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش اتوماتای سلولی توسط شبکه های عصبی مصنوعی پرسپترون و داده های سنجش ازدور، انجام شده است. تصاویر ماهواره ای مربوط به سال های ۲۰۱۱ و ۲۰۲۱ دشت بجنورد، مبنای بررسی قرار گرفت و به منظور به طورکلی الگوهای فضایی-زمانی کاربری زمین، از داده های آرشیو سنجش ازدور، استفاده شد. در راستای اهداف تحقیق، تصاویر مولتی اسپکتورال لندست ۷ و لندست ۸ در ارتباط با شهر بجنورد (path ۱۶۱, row ۰۳۴) دانلود شده است. باهدف افزایش اعتبار نتایج، نقشه های خروجی با نقشه های گوگل ارث، تطبیق داده شد. همچنین در طبقه بندی سال ۲۰۱۱ دقت کلی ۸۶ و ضریب کاپا ۸۱ و در سال ۲۰۲۱، دقت کلی ۸۸ و ضریب کاپا ۸۵ به دست آمد. یافته های اصلی شامل محاسبه و برآورد تغییرات کاربری زمین و سهم هر کاربری در سال های مبنای این تحقیق، مدل سازی و پیش بینی تغییرات کاربری زمین برای سال ۲۰۳۱ بر اساس ترسیم نقشه پتانسیل انتقال برای کاربری ها و تشکیل زنجیره مارکوف در کنار هشت عامل تاثیرگذار شیب، ارتفاع، فاصله از گسل، زمین های کشاورزی، راه های اصلی، شبکه برق اصلی، مناطق ساخته شده و قیمت زمین، است. نتایج نوشتار، تاییدکننده افزایش مناطق ساخته شده و کاربری های شهری و کاهش کاربری کشاورزی و مرتع در افق پیش بینی گسترش شهر بجنورد در سال ۲۰۳۱ است. بعلاوه به لحاظ ساختار فضایی، رشد مناطق ساخته شده عمدتا در سه جبهه بجنورد-اسفراین، بجنورد-مشهد و بجنورد-آشخانه قابل مشاهده است. بدین ترتیب، انتظار می رود با شناسایی روند گسترش و توسعه فیزیکی شهر بجنورد، بتوان در مدیریت و برنامه ریزی این فرآیند، تاثیرگذار واقع شد.

تغییر کاربری زمین, شبکه عصبی مصنوعی, زنجیره مارکوف, مدل سازی, بجنورد