سید امین موسوی - Department of Mining Engineering, Vali-e-Asr University of Rafsanjan, Rafsanjan, Iran
شهاب الدین کامیاب - Safety Research Center, School of Mechanical Engineering, Shiraz University, Shiraz, Iran

سابقه و هدف: ریسک های ذاتی و منحصر به فرد در پروژه های معدنی اغلب چالش هایی را به همراه دارد که مخاطرات ایمنی یکی از مهم ترین آن ها است، زیرا معدنکاری در مقایسه با سایر صنایع با میزان آسیب نسبتا بالایی همراه است. از سویی دیگر عوامل متنوعی شامل عوامل انسانی، محیطی، ماشینآلات و ابزارها بر ایمنی معدنکاری اثرگذارند که نقش عامل انسانی قابل توجه بوده و بر اساس آن ضروری است که ارزیابی ریسکهای مرتبط با آن به صورت جداگانه بررسی گردد. در مدیریت پروژه های معدنی، ارزیابی ریسک ایمنی گام مهمی در جهت شناسایی خطرات بالقوه و ارزیابی ریسک های مرتبط است. اولویت بندی مناسب ریسک های ایمنی در طول ارزیابی ریسک برای برنامه ریزی، بودجه بندی و مدیریت ریسک های ایمنی بسیار بااهمیت است. روشهای متنوعی برای ارزیابی ریسک در صنایع مخاطرهآمیز توسعه داده شده که انتخاب روش مناسب ارزیابی ریسک به فاکتورهای زیادی ازجمله نوع مخاطرات، دسترسی به دادهها، منابع و نیروهای متخصص متناسب بستگی دارد. علیرغم اهمیت ارزیابی ریسک، تاکنون در بسیاری از معادن ایران، کمبود رویه مناسب و علمی نسبت به موضوع ملاحظه میشود. از این رو، در این مقاله با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به عنوان یک روش کمی با نگاه ویژه به معدنکاری روباز، ارزیابی ریسک عوامل انسانی مطالعه شده است. مواد و روش ها: در این بررسی، روش تحلیل فرآیند سلسله مراتبی (AHP) به عنوان یک روش موثر در تعیین ضرایب وزنی بر مبنای تئوری سیستم شبکه و سنجش جامع چند-هدفی با استفاده از آن فاکتورهای مختلف در لایههای مرتب شده مورد استفاده قرار گرفته است. شناسایی و طبقه بندی ارزیابی ریسک بر مبنای ساختار مدل سیستم تحلیل و طبقه بندی فاکتورهای انسانی (HFACS) صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل با جمع آوری نظرات خبرگان برای تعیین وزن عوامل مهم حادثه ساز در چهار سطح مختلف سیستم کاری در معادن روباز انجام شده است. در سطوح مختلف، عوامل جو سازمانی، عملکرد نامناسب اصلاح عیوب، مدیریت منابع و خطای تصمیم گیری شاخصترین عوامل منجر به حوادث انسانی در معادن روباز شناسایی شده است. یافته ها: وزن نرمال شده فاکتورهای مربوط به عوامل مختلف در هر کدام از سطوح چهارگانه مدل HFACS برای شناسایی ریسک های عوامل انسانی در صنعت معدنکاری روباز، با استفاده از فرآیند AHP محاسبه شده است. بر این اساس، تاثیر جو سازمانی، عملکرد نامناسب در اصلاح عیوب، وضعیت ذهنی و روحی کارکنان و خطاهای تصمیمگیری، در سطوح مختلف شاخص های ارزیابی از بیشترین درجه اهمیت برخوردار هستند. نتیجه گیری: با استفاده از روش تحلیل فرآیند سلسله مراتبی نقش و اهمیت عوامل مختلف موثر بر ایمنی در معادن روباز در سطوح مختلف عوامل مدیریتی و سازمانی، عوامل سرپرستی و راهبری، عوامل پیشگیرانه و عوامل اجرایی مورد بررسی و نقش و اهمیت این عوامل مورد بحث قرار گرفته است. این تحلیل میتواند در زمینه استقرار و بهینهسازی نظام سیستم مدیریت ایمنی شامل تدوین خطمشیها، سازماندهی، برنامهریزی، ارزیابی و اجرای فعالیتها به صورت ایمن نقش تعیینکنندهای ایفا نماید.  

Analytical Hierarchy Process, Human Factors, Open Pit Mines, Risk Assessment, Safety, ارزیابی ریسک, ایمنی, عوامل انسانی, فرایند سلسله مراتبی, معادن روباز