سید حمیدرضا رئوف - عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی
قدرت الله خیاطیان - گروه ادیان و عرفان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

در میان مباحث مهم کلامی، موضوع «نحوه خالقیت خداوند در هستی» به چگونگی تکثر موجودات از خداوند می­پردازد. این موضوع یکی از اولین و کلیدی­ترین مباحث در ترسیم هستی شناسی است که بررسی ساختار و ضوابط حاکم بر آن در فهم بهتر دیگر اجزای جهان­بینی اثرگذار خواهد بود. علاوه بر آن، بررسی این موضوع به چگونگی ساختار جهان­بینی و شناسایی انسجام حاکم بر آن نیز کمک می­کند. در این مقاله، نحوه خالقیت خداوند در عرفان کیهانی به کمک دو مدل «گستره عرضی عالم» و «سلسله طولی وجود» بررسی شده تا تحلیل دقیقی از اجزای حاکم بر آن و بررسی انسجام و پیوستگی­ش به دست آید، زیرا با ترسیم مدل­های هستی­شناسی در نحوه تعامل مبدا با عناصر هستی(ساختار گستره عرضی عالم) و نسبت مبدا هستی با دیگر اجزاء(ساختار سلسله طولی وجود)، می­توان خطاها و ضعف­های محتمل در رویکرد عرفان کیهانی(حلقه) را بازشناخت. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، ابتدا نحوه خالقیت خداوند در عرفان کیهانی را بیان(توصیف) می­کند، و پس از آن، از منظری تحلیلی به بررسی و نقد روابط درونی حاکم بر آن­ می­پردازد. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که نحوه خالقیت خداوند در عرفان کیهانی فاقد شفافیت لازم در بیان نحوه خالقیت خداوند است و در نسبت میان اجزای هستی و خالقیت خداوند در فرایند هستی به ابهامات و تناقضات ساختاری دچار شده است. چندان­که در بیان نحوه خالقیت خداوند با ضعف اساسی در تبیین، انسجام درونی و ساختاری روبه رو خواهد بود.

عرفان کیهانی, عرفان حلقه, محمدعلی طاهری, نحوه خالقیت خداوند, هستی شناسی