عباس عمادی - استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران.

هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین سیر تطور و پویایی سنت فقهی شیعه از منظر حقوق سیاسی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده با بهره گیری از دیدگاه السدیر مک­اینتایر در مورد مراحل تحول سنت های فکری، سه مرحله از تحول سنت فقهی شیعه را در ارتباط با مساله حقوق سیاسی مردم می توان از یکدیگر تفکیک نمود: در فقه سلطانی، بیشتر نظریات بر ولایت مجتهدان یا اقتدار شاهان عادل تاکید داشته و حقوق سیاسی مردم چندان مورد توجه نبوده است. با بروز بحران در نظام سلطنت و وقوع جنبش مشروطه خواهی، پشتوانه های تئوریک آن نیز نیازمند بازسازی معرفتی بود و به همین جهت، فقه مشروطه به منظور برون رفت از این بحران معرفتی، در کنار اقتدار شاهان و ولایت شرعی مجتهدان، بر حقوق سیاسی مردم و مشارکت آنان در قدرت تاکید می نمود. سومین تحول در فقه سیاسی شیعه مربوط به نظریه های معاصر است که با نفی مشروعیت نظام های سلطنتی، بر عنصر «مردم» و حقوق و آزادی های سیاسی آنان تاکید دارد. بنابراین، نتایج تحقیق نشان می دهد که سنت فقهی- سیاسی شیعه در مساله حقوق سیاسی مردم، از اقتدارگرایی به مردم گرایی دچار تحول و دگرگونی شده است.

فقه شیعه, فقه سیاسی, حقوق سیاسی, فقه مشروطه, مردم سالاری