مطالعه تطبیقی نظام مدارس از دوره صفویه تا پایان دوره ناصرالدین شاه

تعلیم و تربیت همانند بسیاری از دانش ها به مثابه یک نظام است ؛ بدین معنا که اجزا و عناصری خاص و متناسب با خود دارد که باید شناسایی و بررسی دقیق شوند. این عناصر و اجزا در هر جامعه و فرهنگی متفاوت است و بر همین اساس مجموعه ای خاص از آموزش ها را در برمیگیرد. در ایران نیز نظام تعلیم و تربیت به نوع فرهنگ و ارزشهای جامعه وابسته است که در طول تاریخ ایران به سبب عوامل و زمینه هایی دچار تغییر و تحولاتی شده است . برای نمونه سلسله صفویه نقطه ای عطف در تاریخ ایران دوره اسلامی محسوب می گردد؛ چراکه در این دوره، مذهب تشیع در کشور رسمیت یافت و پادشاهان صفوی به ترویج علوم شیعی پرداختند. در این راستا به تشویق دانشمندان و عالمان برای گسترش منابع شیعی اقدام نمودند. بنابراین ساخت نهادهای آموزشی و تعلیمی رونق یافت ؛ زیرا آن ها در جامعه ای بودند که اکثریت مردم را سنی مذهبان تشکیل می دادند. پس باید نهادهایی ساخته می شد که منابع شیعی در آن به آسانی در دسترس همگان قرار گیرد و هم چنین مدرسانی که به تدریس آنها بپردازند. در دوره صفویه مدارس فراوانی در شهرهای مختلف ایران از جمله در شهر اصفهان بنا گردید. نمونه ی دیگر در این حوزه، دوره قاجار و نظام تعلیم و تربیت این عهد است . آموزش در دوره قاجار و قبل از آن که طولانی ترین دوره ی نظام تعلیم و تربیت در ایران به شمار می رود؛ به شکل مکتب خانه و تحت نظر مکتب داران بوده است . اگرچه عده زیادی به همین روش باسواد شده اند؛ اما به علت پایین بودن سطح سواد عمومی و به خصوص کم سوادی مکتب داران، آموزش عمومی رشد پیدا نکرده و فقط محدود به خواندن و نوشتن بود. در دوره قاجار و به سبب اندیشه های اصلاحی جدید، شیوهای ذکر شده در مکتب خانه مورد انتقاد بسیاری از روشنفکران و صاحبنظران قرار گرفت و آنان خواهان ایجاد و گسترش مدارس جدید شدند. بنابراین در این پژوهش سعی بر این است تا مدرسه و نظام مدارس از دوره صفویه تا پایان دوره ناصرالدین شاه مورد بررسی قرار گرفته و با تطبیق نظام های آموزشی دو حکومت صفویه و قاجار، سیر تحول آن نیز بررسی گردد. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای و تحقیقات مربوط به این حوزه می باشد.

Keywords:

نظام آموزشی , تعلیم و تربیت , صفویه , قاجار , تشیع , مکتب خانه , مدرسه .