حیدر امیرپور - دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تهران جنوب
شهاب معمارزاده - کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور تهران جنوب

اسلام دینی جامع و کامل برای همه ی زمانها و مکانهاست که هدف آن هدایت و تربیت انسانهاست. شارع مقدس برای رسیدن به این هدف افزون بر معارف و دستورات عام و خاص، به روشهای تغییر و تحول دینی جامعه متناسب با نقش تربیتی قرآن نیز توجه کرده است. یکی از روشهای هدایتی قرآن در جامعه عصر نزول، تبیین و اجرای تدریجی احکام فقهی درصورت عدم امکان اجرای دفعی آنها بوده است.درجامعه امروزی باتوجه به عدم حضور معصوم(ع) و عدم امکان بیان و اجرای دفعی برخی احکام، ضرورت بررسی مساله تدریج در بیان و اجرای احکام مشخص میشود. هدف این پژوهش بررسی احکام تدریجی در اسلام به لحاظ ضرورت، شان،مبانی و مصادیق آن است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به این نتیجه رسید که هرگاه اجرای احکام الهی به صورت دفعی ممکن بود، واجب است این احکام به صورت یک دفعه برای مردم بیان و در نهایت اجرا شوند؛ اما اگر اجرای برخی از احکام به علت فقدان زمینه های لازم باعث بدبینی مردم نسبت به دین و همچنین باعث وهن و هتک حرمت اسلام شود، لازم است این دستورات به صورت تدریجی بیان و اجرا شوند، تا به تدریج زمینه برای اجرای کامل احکام فراهم شود. پشتوانه ی این دیدگاه توجه به نقش عنصر زمان و مکان و تربیت محور بودن دستورات اسلام است. اما اجرای این دیدگاه در عصر غیبت با چالشهایی از قبیل روشن نبودن فلسفه بعضی از احکام و مطرح نبودن جدی شیوه تدریج در فقه روبه روست.

اجرای تدریجی احکام، بیان تدریجی احکام، تشریع تدریجی احکام، زمان و مکان.