افشین محمدی - دانشجوی دکتری، گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
علی اصغر جعفرزاده - استاد، گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
شاهین اوستان - استاد، گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
فرزین شهبازی - دانشیار، گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

تغییرات مکانی ویژگی­های خاک تابع عوامل محیطی مانند اقلیم، توپوگرافی، ماده مادری و پوشش گیاهی است. توپوگرافی از طریق سه عامل ارتفاع، زهکش طبیعی و شیب باعث تفاوت­های معنی­دار در ویژگی­های خاک می­شود. این تحقیق به­منظور بررسی اثر ارتفاع بر برخی ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی، نوع و فراوانی کانی­های رس و در نهایت میزان تکامل خاک­های یک نیمرخ ارتفاعی واقع در کوهستان تالش در استان اردبیل انجام گرفت. تعداد ۵ خاکرخ در سطوح پایدار حفر و پس از مطالعات صحرایی، آزمایش­های فیزیکی، شیمیایی و کانی­شناسی رس بر روی نمونه­ها انجام­گرفت. نتایج نشان­داد که در سطوح مختلف ارتفاعی، شدت هوادیدگی و نوع فرایندهای خاک­سازی متفاوت بوده و تاثیر شدیدی بر برخی ویژگی­های خاک از جمله مقدار رس، شکل­های مختلف آهن، کانی­ها و رده­بندی خاک دارد. با کاهش ارتفاع، از میزان کانی­ ایلیت کاسته­شده، ولی بر مقدار کانی اسمکتیت افزوده می­شود که این امر دلیلی بر هوادیدگی و تکامل خاک می باشد. نتایج نشان­داد که اراضی مرتفع دارای خاک­های اینسپتی­سول با درجه تکامل کم بوده ولی اراضی پایکوهی دارای خاک­های تکامل یافته تر ورتی­سول و مالی­سول هستند. علاوه بر این، در نیمرخ ارتفاعی مورد مطالعه با کاهش ارتفاع، اقلیم گرمتر می­شود و به تبع آن شدت فرایندهای خاک­ساز افزایش می­یابد. افزایش مقدار آهن بلورین (Fed–Feo)، به عنوان شاخص تکامل­خاک، از ۹/۲۳۰۳ میلی­گرم بر کیلوگرم در قله کوه تا ۷۵۵۸ میلی­گرم بر کیلوگرم در پای کوه این روند تکاملی را به خوبی نشان می­دهد.

توپوگرافی, شکل های آهن, کانی شناسی رس, نیمرخ ارتفاعی, ویژگی های خاک