مجتبی کرد - دانشجوی دکتری، گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان
علیرضا واعظی - دانشیار، گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان
محمد حسین مهدیان - استاد پژوهش سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج و کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی

بررسی عوامل موثر بر فرسایش خاک و تغییرات زمانی آن از پیش نیازهای مهم مدیریت منابع آب و خاک است. هدف از این پژوهش، تعیین حساسیت خاک ها به فرسایش آبی و تغییرات زمانی هدر رفت خاک در خاک های با بافت لوم رسی، لوم و لوم شنی در شیب های مختلف (۵، ۱۰، ۱۵، ۲۵ و ۳۰ درجه) تحت باران های شبیه سازی شده (۴۰، ۶۰ و ۸۰ میلی متر در ساعت) بود. آزمایش در ابعاد فلوم (۶۵ سانتی متر×۱۶۰ سانتی متر) در قالب طرح کامل تصادفی با دو تکرار انجام شد. هدررفت خاک در بازه های زمانی ۵/۰، ۱، ۵/۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۳۰، ۴۰، ۵۰ و ۶۰ دقیقه و ادامه تا دست یابی به جریان ماندگار رواناب سطحی اندازه گیری شد. تفاوت معنی داری بین خاک ها از نظر هدررفت خاک مشاهده شد (۰۱/۰>p). خاک لوم رسی، حساس ترین خاک به فرآیندهای فرسایشی بود. در این خاک، بخش عمده ذرات فرسایش پذیر در زمان های اولیه بارندگی فرسایش یافت و با تداوم بارندگی، هدررفت خاک کاهش یافت. هدررفت خاک در خاک ها به شدت تحت تاثیر شیب سطح و شدت باران قرار گرفت (۰۱/۰>p). با افزایش درجه شیب، به دلیل کاهش نگه داشت آب باران، رواناب سریع تر به وقوع پیوست و هدررفت خاک بیشتر شد. شیب سطح و شدت باران نقشی بارزتر در افزایش هدررفت خاک در بافت لوم شنی نشان دادند. نتایج موید آن است که حساسیت به فرسایش آبی با تغییر شیب سطح و شدت باران، در خاک های فرسایش پذیر (ریزبافت) کمتر است و این دو عامل (شیب سطح و شدت باران) بیش ترین تاثیر را بر هدررفت خاک در خاک های مقاوم (درشت بافت) می گذارند.

رواناب سطحی, شبیه ساز باران, غلظت رسوب, هدررفت خاک