امید کمانگر - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد، گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
عادل ریحانی تبار - دانشیاران گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
شاهین اوستان - دانشیاران گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

شناخت شکل­های مختلف مس خاک و تعیین مقدار هر یک از آن­ها اطلاعات مفیدی را برای ارزیابی وضعیت مس و نیز شیمی مس در خاک در اختیار می­گذارد. برای کسب چنین اطلاعاتی، مقدار و توزیع شکل­های مختلف مس در ۲۱ نمونه مرکب خاک استان آذربایجان شرقی به روش عصاره­گیری دنباله­ای تغییر یافته سینگ و همکاران تعیین و رابطه این شکل­ها با یکدیگر و با ویژگی­های خاک مطالعه گردید. بر طبق نتایج حاصله دامنه تغییرات مس کل بین ۵/۹۰ - ۵/۲۱ میلی­گرم بر کیلوگرم خاک با میانگین ۳۷ میلی­گرم بر کیلوگرم خاک بود. ضرایب همبستگی ساده نشان داد که درصد شن و سیلت با مس متصل به اکسیدهای آهن بی­شکل همبستگی معناداری (p<۰.۰۵) داشتند. درصد سیلت با مس آلی و مس متصل به اکسیدهای آهن بی­شکل همبستگی معناداری(p<۰.۰۵) داشت. درصد کربنات کلسیم معادل و کربنات کلسیم معادل فعال با شکل تبادلی مس همبستگی معناداری(p<۰.۰۵) داشت. از میان شکل­های مس، شکل تبادلی، مس متصل به اکسیدهای آهن بلورین و مس کل رابطه مثبت معناداری با مس قابل جذب داشتند که در بین آن­ها مس متصل به اکسیدهای آهن بلورین بالاترین ضریب همبستگی (*۵۳/۰=r) را داشت. ترتیب شکل­های مختلف مس به صورت مس باقی­مانده (Cu-Res) > مس متصل به اکسیدهای آهن بلورین (Cu-CFeOX) > مس متصل به اکسیدهای آهن بی شکل (Cu-AFeOX) > مس متصل به مواد آلی (Cu-OM) > مس کربناتی (Cu-Car) > مس تبادلی (Cu-Ex)> مس متصل به اکسیدهای منگنز (Cu-MnOX) بود. در این تحقیق بین برخی شکل­های مختلف مس همبستگی معناداری بدست آمد که احتمالا بیان گر یک رابطه پویا بین آن­ها می­باشد.

آذربایجان شرقی, خاک های آهکی, شکل های مس, عصاره گیری دنباله ای