مدل ارزیابی تناسب زمین برای توسعه شهری با استفاده از رویکرد تصمیم گیری چندمعیاره و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: بم)

Publish Year: 1401
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: Persian
View: 109

متن کامل این Paper منتشر نشده است و فقط به صورت چکیده یا چکیده مبسوط در پایگاه موجود می باشد.
توضیح: معمولا کلیه مقالاتی که کمتر از ۵ صفحه باشند در پایگاه سیویلیکا اصل Paper (فول تکست) محسوب نمی شوند و فقط کاربران عضو بدون کسر اعتبار می توانند فایل آنها را دریافت نمایند.

  • Certificate
  • من نویسنده این مقاله هستم

این Paper در بخشهای موضوعی زیر دسته بندی شده است:

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این Paper:

شناسه ملی سند علمی:

JR_GIRS-13-4_006

تاریخ نمایه سازی: 25 دی 1401

Abstract:

پیشینه و هدف در چند دهه اخیر با افزایش سرعت شهرنشینی و رشد مهاجرت به شهرها، تغییرات گسترده ای در ساختار فیزیکی شهرها به وجود آمده است. اعمال این تغییرات بدون در نظر گرفتن توان اکولوژیکی سرزمین و توجه به الزامات توسعه پایدار شهری، شهرها را با چالش های متعددی مواجه کرده است، که یکی از این چالش ها، تعیین اراضی مناسب جهت گسترش فیزیکی شهر و استقرار کاربری توسعه شهری است. از جمله روش های علمی و قابل اطمینان جهت تعیین و ارزیابی مناطق مستعد توسعه شهری با در نظر گرفتن شرایط و خصوصیات محیطی، ارزیابی توان اکولوژیکی است. انجام چنین ارزیابی تا حد زیادی به استفاده پایدار از زمین و حل مشکلات محیط زیستی ناشی از توسعه سریع شهرها کمک می کند. هدف از انجام ارزیابی توان اکولوژیکی، شناسایی مناسب ترین عرصه ها جهت استقرار کاربری های گوناگون با توجه به برنامه ریزی های آینده است. با توجه به این که معیارها و شاخص های مختلفی باید در انتخاب اراضی مناسب جهت استقرار کاربری توسعه شهری مدنظر قرار گرفته و تجزیه و تحلیل شوند، ضروری می نماید تا از موثرترین روش ها و تکنیک ها جهت شناسایی این اراضی استفاده شود. سامانه اطلاعات جغرافیایی یکی از ابزارهای پرکاربرد در انجام مطالعات محیط زیستی  به شمار می آید، که می تواند در انجام ارزیابی توان اکولوژیکی نیز مورد استفاده قرارگیرد. به دلیل نقش و اهمیت معیارها در انجام مطالعات ارزیابی توان اکولوژیکی، روش های مبتنی بر سامانه اطالاعات جغرافیایی می بایست با سایر روش ها و ابزارها ترکیب شوند تا نتیجه قابل قبولی بدست آید. پژوهش حاضر با هدف انجام ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان بم، به منظور تعیین عرصه های مناسب جهت استقرار کاربری توسعه شهری با رویکرد استفاده و تلفیق روش های تصمیم گیری چند شاخصه، منطق فازی و سامانه اطلاعات جغرافیایی  به انجام رسیده است.مواد و روش­ ها جهت دستیابی به اهداف این پژوهش در گام نخست با مطالعه و بررسی پژوهش های پیشین و استفاده از نظرات گروه نخبگان، کلیه معیارها و زیرمعیارهای مورد نیاز جهت استقرار کاربری توسعه شهری در منطقه مشخص شد. به همین منظور، پرشسنامه ای طراحی و بین گروه نخبگان توزیع گردید تا نظرات خود را در خصوص معیارها و زیرمعیارها بیان کنند. از جدول مورگان جهت تعیین حجم جامعه آماری و حجم نمونه مورد نیاز استفاده شد. در نهایت ۹ معیار و ۱۳ زیرمعیار جهت انجام ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان بم انتخاب شدند. جهت وزن دهی و انجام مقایسات زوجی معیارها و زیرمعیارها نیز از روش های تصمیم گیری چند معیاره و نرم افزار ExpertChoice کمک گرفته شد. در گام بعدی، تمامی نقشه ها با استفاده از نرم افزار ArcGIS و با توجه به محدودیت های استقرار کاربری توسعه شهری در شهرستان بم به روش فازی استانداردسازی شدند. مقیاس نقشه های مورد استفاده در این پژوهش  ۱:۱۰۰۰۰۰ و رزولوشن لایه های اطلاعاتی دیجیتال نیز ۹۰×۹۰ متر است. در گام اخر، با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار و عملگر جمع فازی تمامی لایه های اطلاعاتی روی هم گذاری و نقشه نهایی توان اکولوژیک شهرستان بم تولید شد.نتایج و بحث نتایج حاصل از انجام تحلیل های چند معیاره نشان داد، سه زیرمعیار فاصله از گسل های اصلی، فاصله از چاه های آب شرب و بافت خاک به ترتیب با ۰.۲۳۵، ۰.۱۱۷، ۰.۱۱۴ بیشترین وزن را به خود اختصاص داده اند. نرخ ناسازگاری محاسبه شده حاصل از انجام مقایسات زوجی در این پژوهش برابر با ۰.۰۷ محاسبه شد که کمتر از حد آستانه ۰.۱ است که نشان می دهد قضاوت های صورت گرفته توسط گروه نخبگان به درستی انجام شده است. همچنین با تحلیل نتایج حاصل از روی هم گذاری نقشه ها مشخص شد، بیشترین ارزش پیکسلی محاسبه شده به منظور استقرار کاربری توسعه شهری در منطقه برابر با ۰.۴۸۱ و کمترین ارزش نیز برابر با ۰.۰۷ است. جهت انجام تحلیل دقیق تر نقشه با طبقه بندی نقشه نهایی در چهار طبقه، مشخص ۲۴% از مساحت منطقه معادل ۱۸۹۹۶.۲ هکتار دارای توان متوسط، ۳۴% معادل ۲۶۸۸۵۴.۳ هکتار ضعیف، ۲۲% معادل ۱۷۸۶۹۵.۷ هکتار بسیار ضعیف و ۲۰% معادل ۱۶۰۷۶۲.۳ هکتار غیرقابل توسعه است. پراکنش مناطق با توان اکولوژیکی متوسط عمدتا در قسمت های شرق، شمال غرب و به میزان کمتر در مرکز منطقه و پراکنش مناطق با توان بسیار ضعیف و غیرقابل توسعه در محدوده غرب و جنوب منطقه قرار دارند.نتیجه گیری این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت بندی مناطق مناسب جهت استقرار کاربری توسعه شهری در شهرستان بم با استفاده از تلفیق روش های تصمیم گیری چند معیاره، سامانه اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی به انجام رسیده است. تمامی معیارها و زیرمعیارهای استفاده شده جهت انجام این پژوهش با توجه به خصوصیات فیزیکوشیمیایی و اقتصادی- اجتماعی منطقه و با استفاده از تکنیک پرسشنامه تعیین گردیده اند. درنهایت ۹ معیار شامل منابع آبی، اقلیم، توپوگرافی، زمین شناسی، خاک، مناطق تحت مدیریت، راه ها، مراکز جمعیتی، کاربری اراضی و ۱۳ زیرمعیار شامل، فاصله از منابع آب سطحی، فاصله از منابع آب زیر زمینی، اقلیم، سرعت باد، شیب، ارتفاع، فاصله از گسل های اصلی، زمین شناسی، بافت خاک، فاصله از مناطق حفاظت شده، فاصله از جاده ها، فاصله از مناطق ساخته شده شهری و کاربری اراضی، جهت انجام این پژوهش انتخاب شدند. به منظور انجام مقایسات زوجی معیارها و زیرمعیارها، از روش پرسشنامه و نرم افزار ExpertChoice و جهت استاندارد سازی و روی هم گذاری نقشه ها نیز از نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج نشان داد حدود ۲۴% از اراضی شهرستان بم دارای توان اکولوژیکی متوسط جهت استقرار کاربری توسعه شهری می باشند. با توجه به نتایج بدست آمده از روش ها و تکنیک های مورد استفاده در این پژوهش و مقایسه با پژوهش های مشابه می توان بیان کرد که استفاده و تلفیق روش های تصمیم گیری چند معیاره، منطق فازی و سامانه اطلاعات جغرافیایی می تواند ابزار لازم و کافی جهت تعیین مناطق مناسب استقرار کاربری توسعه شهری را فراهم و تحلیل دقیقی از این مناطق را با توجه به خصوصیات منطقه جهت برنامه ریزی های آتی ارائه دهد. با توجه به نتایج بدست آمده می توان بیان کرد به دلیل شرایط خاص منطقه و پتانسیل لرزه خیزی بالا ناشی از وجود شبکه گسلی و عوامل زمین ساخت، منطقه مطالعاتی از پتانسیل متوسطی جهت استقرار کاربری توسعه برخوردار است.

Authors

پویا فرحانی

دانشجوی دکتری مدیریت محیط زیست، دانشکده علوم و فنون دریایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال،تهران، ایران

سحر رضایان

دانشیار گروه محیط زیست، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران

مژگان زعیم دار

استادیار گروه محیط زیست، دانشکده علوم و فنون دریایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

سید علی جوزی

استاد گروه محیط زیست، دانشکده علوم و فنون دریایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

مراجع و منابع این Paper:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این Paper را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود Paper لینک شده اند :
  • Aburas, M. M., Abdullah, S. H. O., Ramli, M. F., ...
  • Bikdeli, S. ۲۰۲۰. Redevelopment modeling for land suitability evaluation of ...
  • Liu, R, Zhang, k, Zhang, Z, Borthwick, A. ۲۰۱۴. Land-use ...
  • Makhdoom, M,. ۲۰۱۴. Fundamental of Land use Planning, University of ...
  • doi: ۱۰.۱۱۰۹/RAST.۲۰۱۱.۵۹۶۶۸۱۲ ...
  • Malmir, M., Zarkesh, M. M., Monavari, S. M., Jozi, S. ...
  • Murgante B., Casas, G.L. ۲۰۰۴. G.I.S. and Fuzzy Sets for ...
  • Patil, S. and Jamgade, M. ۲۰۱۹. Site Suitability Analysis for ...
  • Regional water company of Kerman, ۱۳۹۴. (in Persian)Saaty, T.L. ۱۹۹۰. ...
  • نمایش کامل مراجع