عباس همت - استاد گروه ماشینهای کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان
سیدمجید عطایی - دانش آموخته سابق کارشناسی ارشد مکانیک ماشینهای کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان

یکی از مشکلات اساسی که کشاورزان در مرکز ایران برای کاشت مکانیزه کلزا (Brassica napus L.) در خاک­های حساس به سله با آن مواجه هستند، استقرار نامطلوب گیاه است.  تحقیقات در مرکز ایران نشان داد که درصد سبز پنبه (گیاه دولپه­ای) در کاشت به روش مسطح در خاک­های انقباضی و حساس به سله را می­توان بدون سله شکنی، با انتخاب شیاربازکن دو­دیسکی و چرخ فشار رویه صاف لاستیکی، که منجر به ایجاد ترک طولی خاک در راستای خطوط کاشت می شود، به­طور معنی­داری افزایش داد.  در آن تحقیق مشخص نشده بود که آیا شیاربازکن یا چرخ فشار، موجب ایجاد ترک طولی در راستای خطوط کاشت شده بود.  بر این اساس، آزمایشی در یک خاک لوم به منظور بررسی تاثیر دو نوع شیاربازکن (دو­دیسکی و کفشکی) و چهار نوع چرخ فشار (میان باز، رویه صاف لاستیکی آج­دار، مخروطی­­شکلو با برجستگی مخروطی­­شکل میانی) بر ایجاد ترک طولی در راستای خطوط کاشت و استقرار گیاه به صورت آزمایش فاکتوریل همراه با خطی کار مجهز به شیاربازکن تک دیسکی به عنوان تیمار شاهد در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در چهار تکرار بررسی شد.  در این آزمایش، فراسنجه­های درصد ترک موثر (ترک ایجاد شده در راستای ظهور گیاهچه­ها)، شاخص استقرار، درصد سبز، و تعداد بوته در متر مربع قبل از زمستان­گذرانی اندازه­گیری شد.  نتایج نشان داد که برای تمام فراسنجه­ها، شیاربازکن دو­دیسکی میانگین بیشتری نسبت به کفشکی داشت.  اثر چرخ فشار بر درصد ترک موثر و شاخص استقرار قبل از زمستان گذرانی معنی­دار بود، ولی بر سایر فراسنجه­ها اثر معنی­داری نداشت.  از نظر درصد ترک موثر و استقرارگیاه، از چهار نوع چرخ فشار ارزیابی شده، چرخ های فشار با برجستگی مخروطی­شکلمیانی و میان باز به ترتیب موثرترین و نامناسب­ترین چرخ فشار شناخته شدند.  با توجه به نتایج این تحقیق می­توان توصیه کرد که ردیف­کار مناسب برای کاشت کلزا در خاک­های حساس به سله باید مجهز به شیاربازکن دودیسکی و چرخ فشار با برجستگی مخروطی­شکل میانی باشد؛ زیرا که اولی در ایجاد گودی (شیار) v­­شکل و دومی در پایدار سازی آن نقش دارند.  شیارهای v­­شکل پایدار پس از آبیاری غرقابی و در مرحله انقباض خاک موجب ایجاد ترک طولی در کف شیار می­شوند.