پرستو کلاهدوزها - استادیار تاریخ اسلام، دانشگاه دانش البرز قزوین، ایران
حمید عابدیها - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور قزوین، ایران

از آنجا که جریان اصلاح طلبی اسلامی برآن است تا تفسیری نوین از مبانی دینی، متناسب با مقتضیات زمان و مکان ارائه دهد تا آن را از گزند انحطاط و انحراف رهایی بخشد، این گفتمان همواره در بین نواندیشان دینی و احیاگران مذهبی اقصی نقاط جهان اسلام از جایگاه برجسته ای برخوردار بوده است. منتها، گوناگونی رویکردها و راهکارهای این مصلحان، بی شک ضمن متاثرشدن از فرایندهای متفاوت فکری-عملی آن ها، به متفاوت بودن ساختار سیاسی-اجتماعی محل زایش و تکامل بینش آن ها نیز بازمی گردد. با این وصف، سید احمدخان، دگراندیش قرن نوزدهم شبه قاره، در دورانی می زیست که این منطقه جغرافیایی از لحاظ سیاسی، شدیدا تحت حاکمیت استعمار بریتانیا به سر می برد و از حیث عقیدتی نیز مسلمین هند در قهقرای تفکرات دینی قرار داشتند. این شرایط بحرانی موجب شد تا وی به تحولی عمیق در باورهای عقیدتی و رفتارهای سیاسی مسلمانان بیندیشد و پیشرفت علمی آنان را بنیادی ترین راه نجاتشان از عقب ماندگی بداند. او در کنار ارائه برنامه های مختلف خویش، ارتباط سازش مدارانه با غرب را نیز تجویز می کرد و این مهم ترین علت مخالفت جدی جامعه سنتی-مذهبی با شیوه اصلاحی وی بود.نوشتار حاضر می کوشد با طرح این سوال که رویکردها و راهکارهای مصلحانه سید احمدخان چه تاثیراتی در بازسازی تفکر دینی مسلمانان هند داشت؟ با استفاده از روشی توصیفی-تحلیلی، ضمن آشنایی با وضعیت مسلمانان آن روز، به بررسی تفکرات و اقدامات سید احمدخان در راستای برون رفت جامعه اسلامی هند از جمود و تحجر بپردازد.

اسلام, شبه قاره هند, قرن نوزدهم, گفتمان اصلاح طلبی, سر سید احمدخان