شهرام احمدی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران
کوثر ولی پور - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

ساحت های وجودی انسان نمایان گر اندیشه و رفتاری از اوست که ریشه در علوم گوناگون دارند. کنش ها و رفتارهایی که از این ساحت ها در انسان نمود می یابد، براساس نوع تقسیم بندی مشمول ویژگی هایی مخصوص به ­خود است؛ بنابراین روشی مناسب برای شناخت ابعاد مختلف انسان به ­شمار می آید. زندگی شمس تبریزی همواره در هاله ای از ابهام بوده و از این ­رو پیوسته مخاطب را برای آگاهی از ابعاد مختلف رفتاری خود تشویق و ترغیب کرده ­است. نوشتار پیش­رو که به ­روش تحلیل و تبیین محتوا و با استفاده از منابع کتابخانه ای تنظیم شده، می ­کوشد با الگوبرداری از طبقه بندی شفیعی کدکنی در تبیین ساحات وجودی انسان به سه دسته روشن، خاکستری و تیره شخصیت شمس ­تبریزی را با توجه به مقالات او تحلیل و هریک از ساحت های وجودی شخصیت او را با رویکردی روان­ شناسانه تبیین نماید. نتایج این جستار نشان می ­دهد که شمس­ دارای ویژگی های بسیار پسندیده، دیدگاه هایی انتقادی و نیز خصوصیات ناپسند است، اما به­ سبب برخورداری از جمال زیبای درونی در اذهان مخاطبان خود خوش می نشیند و هر خواننده با تفکر در مقالات شمس در می یابد که او در اغلب سخنان خود در پی یافتن مظاهر خوبی هاست. عشق به پروردگار و یاری­جستن از او، مهر و مهرورزی از جمله خصیصه هایی ا­ست که در ساحت روشن او همواره موجب جاودانگی و درخشش است. در ساحت خاکستری شمس، با عارفی روبه رو هستیم که بسیاری از عرفای نامدار ادبیات فارسی را با برچسب عدم متابعت از پیامبر مورد نقد و نکوهش قرار می دهد. ساحت سیاه وجودی شمس شامل تندخویی ها، پرخاشگری ها، توهین ها و تحقیرهایی است که بر زبان می راند.

شمس تبریزی, مقالات شمس, ساحت های وجودی, روان شناسی تحلیلی, ناخودآگاه ذهن