شهرام محمدزاده - گروه ترویج و آموزش کشاورزی، مرکز آموزش عالی شهید باکری میاندوآب، دانشگاه ارومیه، ایران

پیشینه و هدف: مفهوم سرمایه اجتماعی بعد از مطرح شدن موضوع توسعه پایدار در دهه ­های پایانی قرن بیستم از طرف صاحب­نظران مطرح شد. مفهوم محوری سرمایه اجتماعی این است که تعاملات اجتماعی باعث ایجاد شبکه ­های اجتماعی، تقویت اعتماد، شکل­ گیری ارزش­ ها، حمایت از هنجارها و فرهنگ و ایجاد اجتماع می­ شود. سرمایه اجتماعی و مولفه­ های آن بسیاری از دیدگاه­ ها، نگرش­ ها و رفتارهای حفاظت محیط زیست افراد را تحت تاثیر قرار می ­دهند. رفتار حفاظت از محیط زیست را رفتار طرفدار محیط ­زیست نیز می­ نامند. هدف این پژوهش سنجش میزان سرمایه اجتماعی کشاورزان و تاثیر آن در تمایلات رفتاری طرفدار محیط­ زیست (ترطم) آن­ ها می­ باشد. مواد و روش ­ها: این تحقیق با دیدمان کمی و روش پیمایش انجام شده است. جامعه آماری شامل کلیه کشاورزان شهرستان ارومیه بود که تعداد ۱۸۴ نفر از آن ها به روش نمونه ­گیری تصادفی انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آن توسط ۴ نفر از اساتید مرتبط دانشگاه ارومیه و پایایی آن با ضریب کرونباخ آلفا (۷۵/۰ تا ۸۳/) مورد تایید قرار گرفت. داده ­های میدانی با روش مصاحبه جمع ­آوری و با نرم­افزار SPSSversion۲۶ و با بهره­ گیری از آزمون مقایسه میانگین تک نمونه­ ای و دو نمونه t، مدل­سازی رگرسیونی و تحلیل مسیر تحلیل شد. نتایج: یافته ­ها نشان داد که میزان سرمایه اجتماعی در بین کشاورزان کمتر از متوسط است. نتایج مولفه ­های سرمایه اجتماعی هم نشان داد که اعتماد به جامعه درونی، انسجام اجتماعی، مشارکت و تعامل با جامعه درونی (شبکه روابط داخلی) به طور معنی­ داری بالاتر از میانگین اما اعتماد به جامعه بیرونی، اعتماد به نهادها (بخش دولتی، مدنی و خصوصی) و تعامل روستائیان با جامعه بیرونی (شبکه روابط خارجی) به طور معنی­ داری پایین­تر از میانگین است. اکثریت قریب به اتفاق (۹۵ درصد) کشاورزان تمایلات رفتاری مخرب محیط زیست دارند. متغیرهای اعتماد به نهادهای اجتماعی، شبکه­ روابط بیرونی، سطح تحصیلات کشاورزان و فرزندان آن­ ها و میزان بهره ­مندی از نشریات ترویجی و اینترنت رابطه مثبت معنی ­دار و متغیرهای سن و تعداد فرزندان رابطه منفی معنی­ داری با ترطم دارند. به علاوه سطح ترطم در بین کشاورزان شهری و دارای شغل غیر کشاورزی از کشاورزان روستایی و با شغل اصلی کشاورزی بیشتر است. متغیرهای شبکه روابط بیرونی و سطح تحصیلات کشاورزان و فرزندان آن ­ها در مجموع بیش از ۱۵ درصد تغییرات ترطم کشاورزان را تبیین می­ کنند که دو متغیر سطح سواد کشاورزان و فرزندان آن­ ها نقش تعدیل­ کننده را بازی می ­کنند. بحث: بر اساس نتایج پیشنهاد می­ شود سازمان­ های دولتی مرتبط با بخش کشاورزی برای تقویت اعتماد و سرمایه اجتماعی، شفافیت و پاسخگویی و مبارزه با فساد را در اولویت کاری خود قرار دهند. دولت با سیاست­گذاری و ایجاد بازار مناسب برای محصولات ارگانیک و تدوین سازوکارهای مناسب، رفتار کشاورزان را به سمت رفتارهای طرفدار محیط­زیست سوق دهند. هم­ زمان دست­اندرکاران بخش آموزش ترویج سعی نمایند با کانال­ های ترویجی که در اختیار دارند اطلاع ­رسانی و آموزش ­های بیشتری را به ­ویژه برای کشاورزان مسن ارائه نمایند و این قشر را به فراموشی نسپارند؛ چرا که بیشتر کشاورزان جزء کشاورزان معیشتی و خرده ­پا و سنتی هستند و آموزش ترویجی باید به این قشر در اولویت باشد. بالاخره توسعه منابع انسانی در نواحی روستایی با سرعت بیشتری ادامه پیدا کند تا با ارتقاء سطح تحصیلات کشاورزان، رفتارهای آن­ ها به سمت رفتارهای محیط­ زیست پسند سوق پیدا کند.

سرمایه اجتماعی, اعتماد اجتماعی, رفتار طرفدار محیط زیست, کشاورزان, شبکه روابط خارجی