زمان زرتشت: نقدی بر نظریات ذبیح بهروز

تعیین چارچوب های زمانی و مکانی پیدایش دین های کهن، مبحثی مهم در تاریخ ادیان جهان باستان است. این رهیافت موجب شناسایی ریشه ها، خاستگاه ها و بافتارهای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دین های مذکور، آموزه های اصیل آنها و روابط و برهم کنش هایشان با دیگر جهان های فکری معاصر با خود می شود. در این میان، دین زرتشتی به دلیل دیرینگی اش، جایگاهی ویژه در تاریخ ادیان باستان دارد، اما همین موضوع دسترسی به متن های اصیل و جامع دینی و درک و تفسیر مقبول متون بازمانده آن و نیز شناخت راستین بنیان گذارش را دشوار کرده است. چند و چون زمان و مکان پیدایش زرتشت، که بنیان گذار دین مزداپرستی انگاشته می شود، بر همین اساس و از دیرباز محل بحث و مناقشه پژوهشگران بوده است، به طوری که هر پژوهشگری بر اساس شواهد و قرائن به دست آمده از متون زرتشتی و هم سنجی آن با داده های تاریخی و باستان شناختی و زبان شناختی کوشیده است راهکار معقول و مقبولی برای شناسایی زمان و مکان ظهور زرتشت بیابد. از جمله ایرانیان پژوهشگری که به نظریه پردازی در این زمینه پرداخته، ذبیح بهروز است. اگرچه نظریات بهروز محل توجه برخی از شاگردان و معاصرانش و بخشی از جامعه زرتشتی ایران قرار گرفته، در این جستار نشان می دهیم که مبانی نظریات او تاب نقد و راستی آزمایی ندارد و دیدگاهش درباره زمان برآمدن زرتشت اثبات پذیر نیست.

Keywords:

روزگار زرتشت , ذبیح بهروز , متون پهلوی , ایرانیان آغازین , کنگ دژ