زینب رجبی - دکتری هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
محمد کاظم حسنوند - دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران، نویسنده مسئول.

استعاره یکی از روش های بیانی برای فهم مفاهیم ناآشنا یا لایه های درونی و یک روش شناخت است. استعاره می تواند در حوزه های غیرکلامی نیز به کار رود که کاربرد آن را در این حوزه ها «استعاره بصری» می گویند. هنر نگارگری مملو از استعاره های بصری در اشکال گوناگون حیوانی، انسانی، گیاهی و جمادی است. در این میان اشکال انسانی اعم از نوع شخصیت پردازی، حرکت اندام و چهره، از جلوه هایی است که می تواند نقش استعاری به خود بگیرند و در فرایند خوانش متن، مخاطب را از ظاهر نگاره به باطن دعوت کند؛ لذا پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که استعاره بصری در اشکال انسانی نگارگری ایران چه قابلیت بیانی یافته است. تبیین استعاره بصری و شناسایی وجوه بیانی آن در شخصیت های انسانی به کار رفته در آثار نگارگری و همچنین بررسی چگونگی بیان استعاری حالات و عواطف از طریق اندام انسان از اهداف این پژوهش است. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و تصاویر، نقش و جایگاه استعاره به ویژه استعاره مفهومی و استعاره بصری را از منظر کاربرد استعاره در اشکال انسانی بررسی و تحلیل جدیدی از آثار نگارگری ایران ارائه می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که نگارگران از یک طرف از طریق جایگزینی و تطابق بصری شخصیت ویژه ای به جای شخصیت اصلی داستان سعی کرده اند تا وقایعی از روزگار خود را به گونه ای استعاری مستندسازی کنند و از طرف دیگر حرکات و حالات اندام، حالات و عواطف انسانی و عالمی ورای عالم مادی و محسوس را تداعی می کنند.

کلیدواژه ها: استعاره بصری, استعاره مفهومی, اشکال انسانی, نگارگری, هرات, تبریز دو