تاملی در چند اصطلاح «قمار» با تاکید بر دیوان خاقانی شروانی

خاقانی­شروانی از جمله شاعرانی است که در مقایسه با سایر سخنوران، بیشترین استفاده را از ظرفیت­های زبان برده­است. یکی از شگردهای شعری وی در تصویرسازی و مضمون­پردازی­های شاعرانه، بهره­گیری از عناصر قمار و اصطلاحات مرتبط با دو بازی «نرد» و «شطرنج» است؛ به­گونه­ای که می­توان وی را چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی، برجسته­ترین سخنگوی پارسی در این زمینه قلمدادکرد. با وجود کوشش­های بسیار از سوی شارحان و خاقانی­پژوهان، بیشتر این مصطلحات به درستی و با دقت درک و تبیین نشده­است. در این پژوهش، با بهره­گیری از شواهد درون­متنی و برون­متنی، برخی از این عبارات و واژگان، نظیر «کعبتین وامالیدن»، «دو شش را دو یک شمردن» و «عری»، بررسی و تحلیل شده­؛ و در ضمن دستیابی به نکاتی نویافته در خصوص لوازم، قواعد و کیفیت نرد و شطرنج باختن قدما؛ شرح دقیق و صحیحی از ابیات مورد نظر به دست داده­شده­­­است. در توضیح یک مورد نیز (مقامری­صفت) شیوه­ای از رسم­الخط کهن در استنساخ دستنویس­های دیوان خاقانی، همراه با ارائه شواهد متعدد، شناسایی و معرفی شده­است.

Keywords:

خاقانی , شعر , نرد , شطرنج , قمار