حمید هوشمندی - گروه زراعت، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزآباد، ایران
جهانبخش میرزاوند - بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زرقان، ایران
مهدی زارع - گروه زراعت، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزآباد، ایران

اهداف: مطالعه به­منظور بررسی برهم­کنش اثرات روش­های خاک­ورزی، بقایای ذرت و مقادیر نیتروژن جهت بهبود کارآیی مصرف نیتروژن و حفظ پتانسیل عملکرد دانه گندم رقم چمران در اراضی خشک و نیمه خشک جنوب کشور انجام گرفت.   مواد و روش­ها: پژوهش به­صورت کرت­های دو بار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در اراضی کشاورزی زرقان مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس طی دوسال زراعی (از ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷) اجرا شد. فاکتور اصلی خاک­ورزی با سه روش شخم رایج، کم خاک­ورزی و بی خاک­ورزی، فاکتور فرعی بقایای ذرت (هیبرید سینگل کراس ۷۰۴) با دو سطح حذف و حفظ ۳۰ درصد بقایا و فاکتور فرعی-فرعی نیتروژن خالص با صفر، ۱۰۱، ۱۵۲ و ۲۰۲ کیلوگرم در هکتار (از منبع کود اوره) بودند.   یافته­ها: نتایج دو سال پژوهش نشان داد، عملکرد دانه گندم (۵۲۶۶ کیلوگرم در هکتار) با افزایش نیتروژن از ۱۰۱ به ۲۰۲ کیلوگرم در هکتار در سامانه کم خاک­ورزی و حفظ بقایای ذرت افزایش یافت. هم­چنین، کارآیی بازیافت ظاهری و جذب نیتروژن در گندم با افزایش مقدار نیتروژن تا سطح ۲۰۲ کیلوگرم در هکتار در شرایط حفظ بقایا و با کاهش دفعات شخم افزایش محسوسی داشت. درحالی­که، بیشترین کارآیی فیزیولوژیک و زراعی نیتروژن (به ترتیب ۱۸/۵۸ و ۳۱/۱۹ کیلوگرم بر کیلوگرم) به ترتیب در سامانه خاک­ورزی رایج و کم خاک­ورزی با کاربرد ۱۰۱ و ۱۵۲ کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آمد. در مقابل، کاربرد مقادیر بیشتر و کمتر از ۱۵۲ کیلوگرم نیتروژن در هکتار به ترتیب باعث افزایش و کاهش شاخص تغذیه نیتروژن نسبت به یک شد.   نتیجه­گیری: به­طور کلی، جایگزین کردن روش کم خاک­ورزی با خاک­ورزی رایج و یا بی خاک­ورزی در شرایط حفظ بقایای ذرت و با کاربرد ۱۵۲ کیلوگرم نیتروژن در هکتار می­تواند موجب افزایش کارآیی مصرف نیتروژن به­ویژه کارآیی زراعی و کارآیی فیزیولوژیک نیتروژن، بهبود شاخص تغذیه نیتروژن و حفظ پتانسیل عملکرد دانه گندم در تناوب با ذرت گردد.

بی خاک­ورزی, حفظ بقایا, کارآیی زراعی نیتروژن, کارآیی فیزیولوژیک نیتروژن, کم خاک­ورزی