مهران نصیری - گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
مجتبی محمدزاده - Department of Forest Sciences and Engineering, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources
مجید لطفعلیان - Department of Forest Sciences and Engineering, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources
آیدین پارساخو - Department of Forestry, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: در استان های شمالی کشور مخصوصا استان مازندران، گیلان و گلستان بدلیل ساخت جاده های جنگلی میزان درصد زمین لغزش به ­طور نسبی زیاد است. با توجه به اهمیت حفظ و نگهداری نگهداری جاده در مدت اجرای طرح تنفس جنگل، پهنه­بندی مناطق مستعد از نظر وقوع لغزش و رانش و تهیه نقشه­هایی با خطر بالای وقوع لغزش ضروری بنظر می­رسد. از آنجایی که اثرات طرح تنفس کمتر مورد بررسی قرار گرفته است این مطالعه بدنبال بررسی بیشتر تاثیر طرح تنفس بر حفاظت و نگهداری جاده های جنگلی می باشد. بنابراین هدف از این مطالعه مکانیابی دقیق مناطق پرخطر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده های جنگلی با در نظر گرفتن نقاط کنترل زمینی و مدلسازی عوامل موثر بر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده­ های جنگلی می باشد. مواد و روش ها: جنگل دارابکلا در جنوب شرقی ساری به­ منظور این پژوهش انتخاب شد. ابتدا عوامل مهم و موثر بر وقوع زمین لغزش در منطقه شناسایی شد. سپس لایه ­های شیب، جهت شیب، شبکه جاده و بافر فاصله از جاده، خاک، خطوط گسل و آبراهه ­ها با استفاده از نرم­ افزار QGIS ver. ۳.۶۱ تهیه شد. همچنین نقاط کنترل زمینی (GCPs) از مناطق مستعد لغزش و همچنین لغزش های انجام شده بصورت جداگانه در منطقه مورد مطالعه به وسیله دستگاه GPS ثبت و سپس در محیط QGIS رقومی شد. اولویت­ بندی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی انجام و پس از اعمال وزن لایه ­ها و طبقه­ بندی مجدد نقشه نهایی پهنه ­­بندی بدست آمد. یافته ها: بر اساس نتایج بدست آمده ۲۹/۷۱ و ۳۵/۲۸ درصد از مساحت منطقه به ­ترتیب دارای خطر خیلی کم و کم از نظر وقوع زمین لغزش هستند. ۲۱/۷۵ درصد مساحت منطقه دارای خطر متوسط، ۱۰/۸۹ درصد مساحت منطقه معادل ۲۸۹ هکتار دارای خطر زیاد و ۲/۳۷ درصد منطقه که معادل حدود ۶۳ هکتار منطقه است دارای خطر خیلی زیاد از نظر وقوع زمین لغزش هستند. نتایج صحت پهنه ­بندی لغزش و رانش­ ها نشان داد از بین ۲۹ نقطه ثبت شده به ­عنوان نقاط کنترل زمینی ۲۲ مورد آن از نظر پهنه ­بندی در مناطقی با خطر لغزش زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته ­اند و همچنین ۴ مورد آن در مناطقی با خطر زمین لغزش متوسط قرار دارند. بنابراین نتایج حاصل از پهنه ­بندی با درصد بالایی با واقعیت زمینی مطابقت دارد و تنها در ۳ مورد پهنه ­بندی کارایی کمتری نشان داد. در منطقه دارابکلا بدلیل وجود سنگ بستر مارن و زهکشی نادرست جاده لغزش های کم عمق متعددی با فواصل کمتر از ۲۰۰ متری حاشیه جاده ثبت شده است که بدلیل رها شدن جنگل و عدم اعمال مدیریت در حال توسعه و پیشرفت است. همچنین بیشتر لغزش های اتفاق افتاده در منطقه­ی مورد مطالعه، در فاصله ای کمتر از ۲۰۰ متر از آبراهه ­ها مشاهده می شود. بازدیدهای میدانی نشان می دهد که لغزش­ ها بیشتر در مناطقی مشاهده می­ شوند که جاده از کنار دره ­ها عبور کرده و یا آن را قطع می­کند و بدلیل فقدان زهکشی سبب ایجاد لغزش و رانش ­های متعدد می­شود. نتیجه گیری: این مطالعه نشان داد پهنه بندی تا حدود زیادی واقعیت ­های زمینی را تایید می­کند. با توجه به آمار لغزش­ های ثبت شده در تقاطع جاده و آبراهه ­ها در محل دره­ های اطراف جاده، جاده­ های جنگلی دارابکلا نیاز به پروژه­ های مرتبط با حفاظت آب و خاک دارد. به نظر می ­رسد زهکشی اصولی جاده و استفاده از روش های زیست مهندسی خاک تا حدودی زیادی می­ تواند به حفظ جاده و احیا خاک و پوشش گیاهی منطقه کمک نماید.

Erosion, Forest respiration, Road construction, Soil bioengineering, Soil conservation, تنفس جنگل, جاده سازی, حفاظت خاک, زیست مهندسی خاک, فرسایش