وجوب احتیاط از منظر اخباریون

احتیاط واجب به معنای لزوم احتیاط در مسئله ای است که مجتهد در آن فتوایی ندارد. فقیهان در مواردی که بر اساس ادله شرعی، به حکم فقهی دست پیدا نمی کنند و احتیاط را در آن موارد لازم می دانند، از عبارت «احتیاط واجب» استفاده می کنند. در احتیاط واجب، بر مکلف واجب است که یا به مضمون همان احتیاط عمل کند یا در مسئله مورد نظر، از مرجع تقلید دیگری تقلید کند که پس از مرجع تقلید خودش، به لحاظ علمی از دیگر مراجع بالاتر است. اصل احتیاط انجام همه احتمالات است تا یقین به انجام واجب و یا ترک حرام شود. اصل احتیاط یکی از اصول عملیه است و هنگام شک در حکم شرعی(یعنی واجب، حرام، مکروه، مستحب و مباح) در خصوص یک موضوع مانند شک در حکم شرعی شراب(شبهه حکمیه) و همچنین شک در تطبیق حکم یک موضوع با مصداق خارجی آن(شبهه موضوعیه) به کار می رود. اگر فقیه، آیه یا روایتی معتبر در یک مسئله فقهی نیابد، می تواند با در نظر گرفتن شروطی، به قاعده احتیاط استدلال نماید. مقلد نیز می تواند در موارد شک در موضوعات خارجی این قاعده را جاری کند. در احتیاط واجب، بر مکلف واجب است که یا به مضمون احتیاط عمل نماید یا در مسئله مورد نظر، از مرجع تقلید دیگری تقلید کند که پس از مرجع تقلید خودش، به لحاظ علمی از دیگر مراجع بالاتر است. رجوع کردن مکلف به حکم مرجع تقلید دیگر نیز به این دلیل است که مرجع تقلید وی، در این زمینه فتوایی ندارد. همچنین تحقیق حاضر در صدد بررسی وجوب احتیاط از منظر اخباریون است. با توجه به وجود اندیشه اخباری، می توان یکی از عوامل مهم زمینه ساز در ترویج روحیه احتیاط گرایی را وجود این اندیشه دانست. توجه ویژه اخباری ها به روایات بحث احتیاط، بسط دامنه احتیاط به شک در تکلیف در شبهات تحریمیه، بر خلاف نظر اصولی های پیش و پس از اخباری ها و نیز توصیه های مکرر آنان به توقف و احتیاط در فتوا، می تواند این ادعا را تقویت کند. به عبارت دیگر، با بررسی آثار احتیاط در فقه دوره های پیش از اخباری ها و پس از افول آنان، به وجود ریشه و دلیلی در ورای این آثار پی می بریم که در حقیقت انعکاس آن دلیل، باعث بروز تفاوت هایی در فضای حاکم بر فقه دو دوره مذکور شده است. به یقین، در صورت وجود تمایز در این دو دوره، نمی توان نقش اخباری ها را که واسطه میان این دو دوره بوده اند، به عنوان یک عامل معرفتی، دست کم در حد زمینه سازی، در رویکرد به احتیاط نادیده گرفت یا حتی ناچیز دانست بلکه باید به آن توجه ویژه داشت.

Keywords:

اخباریون , احتیاط , اندیشه اخباری , فقه امامیه