منصور پاره کار - استادیار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی
علی نشاط - دانشجوی دوره دکتری آبیاری، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
فریدون کاوه - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

تبخیر از سطح خاک نقش مهمی در بیلان آبی طبیعت دارد به طوری که بخش عمده بارندگی و آب آبیاری در نواحی خشک و نیمه خشک از طریق تبخیر از سطح خاک تلف می­شود. در این گونه نواحی، مناطقی با سطح ایستابی بالا وجود دارد که با تبخیر از سطح خاک، تجمع املاح در سطح خاک نیز به وقوع می پیوندد. بنابراین تبخیر از سطح خاک نه تنها باعث اتلاف رطوبت، بلکه موجب شور شدن خاک۳ نیز می­شود. مشکل اصلی دربرآورد دقیق تبخیر غیر ماندگار در شرایط مزرعه­ای، نبود روابط ساده با حداقل اطلاعات مورد نیاز برای لحاظ کردن تلفات آب در مدلهای بیلان  آب است. هدف اصلی از این مطالعه ارائه روشی ساده، برای محاسبه تبخیر از سطح خاک لخت در مناطق خشک و نیمه خشک با سطح ایستابی عمیق است. در این روش از منحنی رطوبتی خاک، منحنی رطوبت- عمق و حرکت یک بعدی غیر ماندگار استفاده و میزان صحت پیش بینی آن با شرایط واقعی منطقه تعیین شد. در مناطقی که سطح ایستابی عمیق است، به دلیل مشکل بودن شبیه سازی شرایط مرزی پایین­دست، استفاده از مدل فیزیکی ناممکن است. با استفادهاز مدل بیلان آب در مناطق مختلف و با توجه به وضع موجود و روند تغییرات، پارامترهای کاربردی این مدل تعیین شد. با استفاده از این پارامترها مقدار تبخیر نهایی برای مناطق کرج ، تربت حیدریه، و مشهد به ترتیب ۱۷۴، ۱۱۶، و ۲۹۷ میلیمتر در دوره­های زمانی ۲۰، ۴۴، و ۶۲ روزه در ماه­های تیر ۱۳۸۲، شهریور و مهرماه ۱۳۸۱، مرداد و شهریور ۱۳۸۱ تخمین زده شد. در این بررسی از روش شیب هیدرولیکی صفر۴ با شرایط اولیه و مرزی حاکم بر فرایند تبخیر، که مرز زیرین آن عمق نامحدود است، استفاده شد. به این منظور منحنی رطوبت عمق در صحرا با نمونه برداری رسم شد و با توجه به تعیین پارامترهای فیزیکی خاک در آزمایشگاه و مشخص شدن پتانسیل ماتریک از روی منحنی رطوبتی خاک و موقعیت مکانی آن، منحنی پتانسیل هیدرولیکی عمق رسم و با استفاده از این منحنی و منحنی فوق، عمق تبخیر و مقدار تبخیر نهایی محاسبه شد. مقادیر تبخیر در مناطق فوق به ترتیب ۱۸۲، ۱۱۷، و ۲۹۷ میلیمتر برای دوره­های مورد نظر بود. اختلاف نتایج به دست آمده از مدل بیلان آب با روش شیب هیدرولیکی صفر کمتر از پنج درصد در این مناطق است. این مقدار اختلاف در آزمایش­های صحرایی اهمیت چندانی ندارد وتطابق خوبی بین نتایج وجود دارد.