یاسر صفا - گروه مهندسی محیط زیست دانشگاه تهران

شهر تجلی گاه ارزش ها و فرهنگ های انسانی بوده و بخشی از این ارزش ها به صورت مناظر و سیماهای فرهنگی در ساخت شهرها آشکار می شود. در جهان بینی اسلامی، فرهنگ مشتمل بر نظام اعتقادات، ارزش ها، اخلاقیات و رفتارها بوده و منبعث از وحی و جهت دهنده به جامعه اسلامی است. گسترش شهرهای ایران در دوره اسلامی و در پی اختلاط فرهنگی اجتماعی اعراب و ایرانیان، محله بخش جدایی ناپذیر ساختار کالبدی شهر شد؛ به طوری که شهر ایرانی اسلامی بدون محله هایش قابل تصور نبود. شهر ایرانی- اسلامی در طول تاریخ شاهد تغییرات و تحولات بسیار بوده که پیدایش محله در ساختار کالبدی آن نقطه عطفی در روند این دگرگونی ها محسوب می شود. محله و نظام درونی آن در شهر ایرانی اسلامی منظر شهر و شهرنشینی ایران باستان را دست خوش تغییر کرد و مناسبات شهری را در قالبی متفاوت از ایران باستان سامان داد. به مرور زمان شهرهای مسلمان نشین به عنوان شهرهای اسلامی مشهور و شناخته شدند. بنابراین شهرهای مسلمان نشین را می توان به شهرهایی همچون شهرهای ایرانی اسلامی، هندی اسلامی، ترکی اسلامی، عربی اسلامی و غیره تقسیم بندی نمود. ساختار محله بندی متکی بر ریشه های اجتماعی و سلسله مراتب فضایی، بسیار منسجم و کارآمد بوده است. محله ها از بارزترین ویژگی های شهرهای ایرانی- اسلامی و به طور خاص بافت قدیم سه شهر شیراز، نائین و زواره است. از عناصر مهم و مشترک در این بافت ها بازار است که به طور موثر، روابط کالبدی-اجتماعی را تقویت و انسجام و پویایی شهر را افزون می نموده است. باید توجه کرد که با مطالعه عناصر مشترک در این محله ها، و همچنین درک تمایزهای بافت های مختلف، می توان به الگوهای کلی شهری دست یافت.

فرهنگ ایرانی- اسلامی