سولماز بابکان - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معدن– اکتشاف؛ دانشگاه تهران
مهدی زارع - رئیس پژوهشکده زلزلهشناسی؛ پژوهشگاه بین المللی زلزلهشناسی و مهندس
حسین معماریان - دانشیار دانشکده فنی؛ دانشگاه تهران

تمایل به تراکم خاکهای دانهای، غیرچسبنده، سست، اشباع و متعلق به عهد حاضر، تحت تأثیر بارگذاری لرزهای، در شرایطی که امکان زهکشی وجود نداشته باشد، باعث افزایش فشار آب منفذی و نتیجتاً کاهش مقاومت برشی خاک و روان شدن آن میشود. این پدیده که روانگرایی یا آبگونگی نامیده میشود، بصورت نشست، ایجاد ترک و شکاف، فوران آب و گل، جوشش ماسه و تراوش آب از خلل و فرج موجود در سطح زمین تظاهر میکند. از جمله خسارات ناشی از روانگرایی نشست و انحراف سازهها در اثر کاهش ظرفیت باربری پیها است. این پدیده در موارد متعدد از جمله زلزلههای نیگاتا، آلاسکا و رودبار مشاهده شدهاند. وجود رسوبات دانهای فاقد دانهبندی خوب، تراکم کم، سطح آب زیرزمینی و لرزهخیزی بالا در مناطق ساحلی دریای خزر احتمال برزو این پدیده را در این ناحیه تشدید مینماید. بنابراین تهیه نقشه خطر روانگرایی اطلاعات با ارزشی را جهت مکانیابی مناسب سازههای جدید و انجام اقدامات بهسازی ابنیه موجود، در اختیار قرار خواهد داد و به این ترتیب میزان خسارات احتمالی ناشی از روانگرایی را تا حد زیادی کاهش خواهد داد. در این مطالعه با بکارگیری مجموعهای از عوامل مؤثر در وقوع روانگرایی مانند زمینشناسی کواترنر، عمق آب زیرزمینی، فاصله از گسلها و رودخانه ها، شتاب زمین، متوسط بارندگی سالانه و تحدب زمین و همچنین بخدمتگیری سامانه های اطلاعات جغرافیایی، نقشه پهنهبندی خطر روانگرایی برای مناطق ساحلی دریای خزر در سه رده کم، متوسط و بالا ارائه گردیده است.

روانگرایی، خزر، پهنهبندی، سامانههای اطلاعات جغرافیایی (GIS)