رضا پسندیده - پژوهشکده میگوی کشور، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (AREEO)، بوشهر، ایران
محمدرضا محمدآبادی - بخش علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
مجید پسندیده - گروه علوم دامی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، مازندران، ایران

هدف: با وجود اینکه آبزی پروری سریعترین بخش از نظر تولید پروتئین حیوانی در جهان میباشد، برنامههای اصلاح نژاد در آبزیان نسبت به دامها و گیاهان با تاخیر همراه بودهاند. برنامههای بهبود ژنتیکی آبزیان به طور عمده مبتنی بر استفاده از اطلاعات فنوتیپی و شجرهای افراد بر اساس اصول ژنتیک کمی بوده است. با این حال در سالهای اخیر، روشهای مبتنی بر اطلاعات ژنومی مانند انتخاب به کمک نشانگر (MAS) و انتخاب ژنومی (GS) به منظور بهبود صفات اقتصادی در برخی از گونههای آبزی مورد استفاده قرار گرفتهاند. هدف مقاله حاضر بررسی اصول و مبانی اصلاح نژاد در آبزیان از انتخاب فنوتیپی تا انتخاب ژنومی، مزایا و محدودیتهای آنها و پیشرفتهای تحقیقاتی اخیر در گونههای مختلف آبزی میباشد. نتایج: انتخاب ژنومی در آبزیان از طریق افزایش صحت انتخاب، کاهش فاصله نسل، کاهش میزان همخونی، کنترل بهتر اثرات متقابل ژنتیک و محیط و انتخاب حیوانات با حساسیت کمتر به تغییرات محیطی موجب افزایش پیشرفت ژنتیکی میگردد. انتخاب ژنومی به ویژه برای انتخاب صفاتی که اندازه گیری آنها دشوار است یا وراثت پذیری پایینی دارند برای مثال مقاومت به بیماری، مصرف خوراک، صفات تولیدمثلی و کیفیت گوشت مناسب است. اندازه جمعیت مرجع، تراکم نشانگر، طرح جفتگیری، تعداد و اندازه خانوادهها و تعداد نسل از عوامل موثر در صحت انتخاب ژنومی در آبزیان میباشند. پیشرفتهای مداوم در زمینه فناوریهای مقرون به صرفه تعیین ژنوتیپ به ویژه تعیین ژنوتیپ توسط توالی یابی (GBS) و علم بیوانفورماتیک، کاربرد سریعتر انتخاب ژنومی در آبزی پروری را تسهیل خواهد کرد. نتیجه گیری: اگرچه انتخاب ژنومی در سالهای اخیر برای حدود ۲۰ گونهی آبزی مورد استفاده قرار گرفته و فرصتهایی را برای افزایش پیشرفت ژنتیکی فراهم کرده است اما باید مزایای این روش در برنامههای تجاری و اقتصادی اصلاح نژاد آبزیان مورد ارزیابی قرار گیرد. انتظار می رود که انتخاب ژنومی در آینده به طور گسترده در اصلاح نژاد آبزیان مورد استفاده قرار گیرد و مسیر را برای توسعه پایدار این صنعت هموار سازد.

اصلاح نژاد, انتخاب به کمک نشانگر, انتخاب ژنومی, آبزی پروری, پیشرفت ژنتیکی