حامد مولایی کوهبنانی - استادیار گروه زبان شناسی، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، ایران
علی علی زاده - دانشیار گروه زبان شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
شهلا شریفی - دانشیار گروه زبان شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

«دستور گفتمانی نقشی»، که در بسیاری از فرضیات خود با دستور نقش گرای دایک (۱۹۷۰) مشترک است، در سال ۲۰۰۸، از جانب هنگولد و مکنزی معرفی شد. دایک عقیده داشت که هر الگوی دستوری، که قادر باشد به سطوح کفایت رده شناختی، روان شناختی و کاربردشناختی دست یابد، دستوری کامل است. دستور گفتمانی نقشی، به منظور دستیابی به کفایت روان شناختی، فرایند تولید گفتار را به صورت بالابه پایین سازمان دهی می کند، به منظور دستیابی به کفایت کاربردشناختی، کنش گفتمان را واحد اصلی مطالعه معرفی می کند و ترتیب سطوح زبانی را به گونه ای طراحی می کند که واحدهای کاربردی و معنایی (نقش) بر واحدهای صرفی نحوی و واجی (صورت) حاکمیت دارند. به منظور دستیابی به کفایت رده شناختی نیز،  ۸۴ الگوی ترتیب سازه ای معرفی شده است. در این نظریه، واحدهای زبانی براساس نقش ویژه خود در سطح بینافردی و براساس طبقه معنایی در سطح بازنمودی تولید می شوند و سپس، وارد مرحله رمزگذاری در دو سطح صرفی نحوی و واجی می شوند. در این پژوهش، ضمن معرفی اصول کلی این نظریه دستوری، به دنبال آن خواهیم بود تا نحوه تولید کنش گفتمان در این دستور را با مثال های فارسی ارائه دهیم تا در خلال آن، کارایی های این دستور در جهت تبیین تعدادی از پدیده های گفتمانی و دستوری فارسی نمایان شود.

دستور گفتمانی نقشی, کفایت رده شناختی, کفایت روان شناختی, کفایت کاربردشناختی