ابوذر پرهیزکاری - دکتری اقتصاد کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

استفاده صحیح از روش کم­ آبیاری نیاز به درک کاملی از پاسخ عملکرد به آب (حساسیت محصول به تنش خشکی) و تاثیر اقتصادی کاهش در عملکرد محصول دارد. در مناطقی که منابع آب محدود هستند، این روش می­ تواند برای کشاورزان جهت حداکثرسازی بهره­ وری آب کشاورزی به جای حداکثرسازی برداشت محصول در هر واحد زمین سودمند باشد. بدین منظور، در مطالعه حاضر اثر پذیرش راهبرد کم آبیاری در سطح مزارع دشت اردلان با تاکید بر مدیریت پایدار منابع آب ارزیابی شد. این کار با بهره ­گیری از مدل برنامه ­ریزی ریاضی اثباتی در سطح تجمیعی- فضایی (SI-PMP) و داده ­های پرسشنامه ­ای مربوط به سال زراعی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ انجام شد. پس از واسنجی سیستم مدل­سازی پیشنهادی در محیط نرم­افزاری GAMS، اثرات کم ­آبیاری به روش کلارک در سطوح ۵ و ۱۰ درصد بر الگوی بهینه کشت، منابع آب مصرفی و بازده ناخالص کشاورزان ارزیابی شد. نتایج حاکی از آن است که تفاوت فاحشی بین آب­ بهای پرداختی کشاورزان (۵۴۷ ریال) و ارزش اقتصادی آب آبیاری (۱۳۴۸ ریال) در دشت اردلان وجود دارد و این امر منجر به رایگان تلقی شدن نهاده آب و استفاده بی رویه آن در سطح اراضی زراعی شده است. همچنین، اعمال روش کم ­آبیاری علی ­رغم ایجاد کاهش در عملکرد محصولات منتخب (از ۰/۸۸ تا ۵/۷۲ درصد) و بازده ناخالص کشاورزان (از ۳/۱۵ تا ۷/۰۷ درصد)، منجر به صرفه ­جویی ۵/۰۱ تا ۹/۷۸ درصد در مصرف آب آبیاری می­ شود. کشش­ پذیری بیشتر تقاضای نهاده آب در سطح مزرعه کوچک (۵۷۳/۰=ewater) و افزایش ارزش اقتصادی آب آبیاری به میزان ۳/۰۹ تا ۸/۲۱ درصد نسبت به شرایط سال پایه از دیگر پیامدهای اعمال کم ­آبیاری در الگوهای مزارع نماینده است. در پایان، به کارگیری روش کم ­­آبیاری در سطوح پایین (۵ و ۱۰ درصد) به ­ویژه در سطح مزارع بزرگ، اعمال برنامه سیاستی ملاحظه برابری (در راستای کاهش شکاف قیمتی یا ارزشی آب ­بها و ارزش اقتصادی آب)، اصلاح نظام قیمت گذاری و تفکیک ­سازی قیمت آب برای بهره برداران کوچک، متوسط و بزرگ جهت مدیریت پایدار منابع آب در دشت اردلان توصیه می ­شود.

کم آبیاری, الگوی کلارک, ارزش اقتصادی آب, مدل سازی تجمیعی- فضایی, دشت اردلان