حمیدرضا پیروان - دانشیار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، تهران، ایران
کورش شیرانی - دانشیار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، تهران، ایران

مارن به انواع رسوب مخلوط کربناته – سیلیکاته حاوی کانی های رسی و کربناته گفته می شود که در محیط های مختلف نهشته می شود. مارن های دریایی به عنوان نهشته های عمیق دریایی و پلاژیک عمدتا حاوی آهک اند؛ در حالی که مارن های قاره ای در محیط های رودخانه ای و حوضه های تبخیری تشکیل می شوند و حاوی گچ و نمک اند. تعاریف رسوب شناسی مارن و سنگ مارن به خوبی مشخص نشده است؛ بنابراین در بیشتر گزارش های علمی، نقشه های زمین شناسی تولیدشده و مقالات منتشرشده، ناهمگونی مشخصی در نام گذاری واحدهای رسوبی و سنگ شناسی با نام مارن وجود دارد. به همین منظور در این تحقیق با هدف تجدید نظر در نام گذاری و طبقه بندی رسوبی نهشته های مارنی، از واحدهای مختلف مارنی نوع قاره ای و دریایی نمونه برداری شد که شامل ۹۹ نمونه از مناطق مختلف جنوب ورامین، جنوب حسن آباد، ایوانکی و پاکدشت از واحدهای مارنی قرمز بالایی (M۱،M۲،(M۳، واحدهای قرمز زیرین (OLg،OLS)، واحدهای مارن ائوسن سازند کند (Ek)، واحد مارن پلیوسن (PlM)، واحد مارن سازند قم (OMq) و آبرفت های مارنی (QtM) است. دانه بندی و میزان درصد آهک و املاح نمکی موجود در مارن های منطقه اندازه گیری شد. در طبقه بندی به روش فولک، بیشتر نمونه ها در محدوده سیلت ماسه ای، گل ماسه ای، سیلت، گل، ماسه گلی و ماسه سیلتی قرار دارند. میزان آهک در نمونه های مارنی سازندهای دریایی مانند سازند قم نسبت به سازندهای مارنی قاره ای بالاتر است و حتی تا میزان ۵۳/۶۸% نیز می رسد؛ اما در سازندهای مارنی خشکی زاد منطقه شامل سازند قرمز زیرین و بالایی، دامنه تغییرات آن ۱/۵% تا ۳۴/۳۳% است که میانگین آن ۹۸/۲۰% است. در همین سازندها، میزان رس در دامنه ۵/۲% تا ۴۹% متغیر است و میانگین رس در کل نمونه ها ۴۹/۲۵% است. براساس پارامتر هدایت الکتریکی (EC)، همگی دارای املاح نمکی بالا بودند و در زمره خاک های شور و بسیار شور طبقه بندی شدند. حضور نمک در سطح، آثار لکه های سدیمی و پف کردگی خاک سطحی، از دیگر شواهد شوری رسوبات شناسایی شد. نتایج طبقه بندی به روش Haldar و Tisljar هم موید این موضوع است که به جز یک نمونه مربوط به سازند کند که در محدوده مارن قرار گرفته است، عمده نمونه‎‍ها در رده «سیلت سنگ های رسی کلسیت»، «سیلت سنگ آهکی رسی» و «رس سیلت آهکی» هستند و معدود از نمونه ها «رس سیلتی – آهکی» و «آهک سیلتی رسی» هستند. نسبت درصد ذرات تخریبی و شیمیایی در یک مارن، ملاک عمل در نام گذاری به روش پتی جان است که ممکن است از ۳۵% تا ۶۵% متغیر باشد. با توجه به اینکه مجموع درصد رس و آهک نمونه ها به ۱۰۰درصد نمی رسد، بنابراین اطلاق نام مارن خالی از اشکال نیست؛ زیرا در نمونه ها به خصوص مارن های قاره ای، بخش شیمیایی منحصر به آهک نیست و املاح گچی و نمکی علاوه بر آهک نیز حضور دارند و در ضمن ازنظر بافتی، نمونه ها بیشتر سیلتی و گلی اند و اطلاق نام سیلت سنگ و گل سنگ های گچی – نمکی برای نهشته های مارنی قاره ای بررسی شده در این تحقیق مناسب تر تشخیص داده شد و بنابراین بازنگری در نام گذاری و طبقه بندی نهشته های مارنی کشور، امری اجتناب ناپذیر است.

دانه بندی, طبقه بندی مارن, مارن دریایی, مارن قاره ای, میزان آهک, میزان شوری