ابوالفضل محمد کریمی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران قبل از اسلام، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران
جواد هروی - عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران
میرزا محمد حسنی - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود

از جمله مناصب درجه اول در دربار شاهنشاهی ساسانی، فرمانده کل سپاه بود. فرمانده کل سپاه توسط پادشاه انتخاب، و اغلب یکی از اعضای خاندان های اشرافی بود. به عقیده برخی از پژوهشگران تا پیش از سلطنت خسرو انوشیروان، فرمانده کل سپاه برعهده ایران سپاهبذ بود، و پس از اصلاحات نظامی خسرو اول این عنوان منسوخ و چهار سپهبد جایگزین آن شد. این در حالی است که این باور مغایر با برخی گزارش های برجای مانده از متون تاریخی و شواهد باستان شناختی است. از این روی در مقاله حاضر کوشش شده با رویکردی توصیفی و تحلیلی، و بهره گیری از منابع تاریخی و باستانشناختی، القاب و عناوین فرمانده کل سپاه در ادوار مختلف عصر ساسانی مورد بررسی قرار گیرد. یافته های این پژوهش بیانگر این است که، عنوان ایران سپاهبذ در دوره ی نخستین و میانی شاهنشاهی ساسانی مرسوم نبوده، و به نظر می رسد در سال های نخستین، هزاربد و در دوره میانی ارتشتاران سالار، لقب فرمانده کل سپاه بوده است. همچنین در سال های پایانی شاهنشاهی ساسانی و با انجام اصلاحات نظامی توسط خسرو انوشیروان، لقب ارتشتاران سالار منسوخ و به جای آن چهار سپاهبد با لقب ایران-سپاهبذ جایگزین شد. علاوه بر این خواهیم دید که، قدرت ایران سپاهبذها پس از اصلاحات خسرو اول، نه تنها کاهش نیافت بلکه به دلیل برخورداری از اختیارات کشوری و لشگری افزایش هم یافت.

واژگان کلیدی: ایرانسپاهبذ, ارتشتارانسالار, هزاربد, خسرو انوشیروان, ساسانیان