جواد حمزه ئی - نویسنده مسئول، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
جواد صدیقی کامل - دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

سابقه و هدف: سیب زمینی (Solanum tuberosum L.) یکی از محصولات غذایی جهانی است و ایران با بیش از پنج میلیون تن تولید، رتبه سیزدهم را در بین بزرگترین تولیدکنندگان سیب زمینی جهان دارد. استان همدان نیز یکی از تولیدکنندگان اصلی سیب زمینی در ایران است. در این محصول، عملکرد کمی و کیفی بسیار وابسته به عرضه کافی نیتروژن است. با این حال، ریشه نسبتا کم عمق سیب زمینی همراه با نیاز زیاد نیتروژن و آب آن، خطر آبشویی نیترات را افزایش می دهد. بنابراین، بهینه سازی مصرف نیتروژن برای سیب زمینی، هم برای به حداکثر رساندن تولید و هم برای به حداقل رساندن ورود نیتروژن به آب های زیرزمینی مهم است. جهت دستیابی به این هدف، کشاورزی پایدار می تواند نقش قابل توجهی داشته باشد. یکی از روش های رسیدن به کشاورزی پایدار، ایجاد تنوع با استفاده از کشت مخلوط گیاهان مختلف است. از این رو، هدف این آزمایش پاسخ سیب زمینی و نیز کارایی استفاده از منابع به کشت مخلوط با لوبیاسبز بود.مواد و روش ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در فصل زراعی ۱۳۹۵ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا انجام شد. الگوهای کشت در چهار سطح (کشت خالص سیب زمینی، کشت لوبیاسبز بین ردیف های سیب زمینی، کشت لوبیاسبز روی ردیف های سیب زمینی و کشت لوبیاسبز بین و روی ردیف های سیب زمینی) و مصرف کود اوره در سه سطح (صفر، ۱۷۴ و ۳۴۸ کیلوگرم در هکتار) فاکتورهای آزمایش بودند. جهت محاسبه سودمندی کشت مخلوط، لوبیاسبز نیز به صورت خالص در سه تکرار کشت شد. در کشت های مخلوط، ۵۰ درصد تراکم لوبیاسبز در مترمربع به کشت خالص سیب زمینی اضافه شد. عملکرد غده، درصد و عملکرد غده های با اندازه مختلف، محتوای کلروفیل برگ سیب زمینی، کارآیی مصرف نیتروژن و آب و نیز شاخص های مجموع عملکرد نسبی (RYT) و ضریب معادل زمین (LEC) محاسبه و ارزیابی شدند. تجزیه واریانس داده ها با استفاده از نرم افزار آماری SAS ۹.۱ انجام و تفاوت بین میانگین ها به روش حداقل اختلاف معنی دار (LSD) در سطح احتمال ۵ درصد بررسی شد.یافته ها: اثر متقابل تیمارها بر صفات مورد بررسی به جز تعداد ساقه اصلی در بوته و تعداد غده در بوته معنی دار شد. بیشترین تعداد و وزن گره تثبیت کننده نیتروژن از کشت لوبیاسبز بین ردیف های سیب زمینی با مصرف ۱۷۴ کیلوگرم اوره در هکتار حاصل شد و کمترین میزان این صفات به تیمار کشت لوبیاسبز روی ردیف های سیب زمینی با مصرف ۳۴۸ کیلوگرم اوره در هکتار تعلق گرفت. همچنین، کشت مخلوط لوبیاسبز بین ردیف های سیب زمینی با مصرف ۱۷۴ کیلوگرم اوره در هکتار، بیشترین کلروفیل برگ سیب زمینی را داشت. بیشترین عملکرد کل و عملکرد غده های تجاری نیز به تیمار کشت لوبیاسبز بین ردیف های سیب زمینی با مصرف ۳۴۸ کیلوگرم اوره در هکتار اختصاص یافت. ولی، این تیمار با تیمار کشت مخلوط لوبیاسبز بین ردیف های سیب زمینی با مصرف ۱۷۴ کیلوگرم اوره در هکتار از نظر عملکرد کل و عملکرد غده های تجاری تفاوت معنی دار نداشت. بر اساس عملکرد اقتصادی نیز بیشترین کارائی مصرف آب و کود اوره از تیمار کشت مخلوط لوبیاسبز بین ردیف های سیب زمینی با مصرف ۱۷۴ کیلوگرم اوره در هکتار حاصل شد. بالاترین مجموع عملکرد نسبی و ضریب معادل زمین نیز از کشت لوبیاسبز بین ردیف های سیب زمینی با مصرف ۱۷۴ کیلوگرم اوره در هکتار به دست آمد. نتیجه گیری: در مجموع کشت لوبیا سبز بین ردیف های سیب زمینی با مصرف ۱۷۴ کیلوگرم اوره در هکتار در مقایسه با کشت خالص سیب زمینی همراه با مصرف ۳۴۸ کیلوگرم اوره در هکتار، عملکرد غده سیب زمینی و کارائی استفاده از منابع را بهبود بخشید. ازاین رو، به نظر می رسد این الگوی کشت از تکنیک های کشاورزی کم نهاده بوده و می تواند ضمن تولید محصول رضایت بخش، مصرف کود شیمیایی نیتروژنه را نیز کاهش دهد.

چند کشتی, سیب زمینی, ضریب معادل زمین, عملکرد نسبی, کود اوره