حامد مصطفوی فرد - استادیار دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان

مبتکران تقسیم بندی چهارگانه احادیث تمهیداتی اندیشیدند تا اخباری را که سند صحیح ندارد، در زمره روایات معتبر بگنجانند؛ اینان برخی روایات را در شمار صحاح گنجاندند که بر طبق اصطلاح جدید صحیح محسوب نمی شود. در این زمینه، مهمترین ابزار، نظریه انجبار؛ یعنی جبران ضعف سند در صورت عمل مشهور به آن بود. عالمان متاخر مکتب حله، یعنی محقق اردبیلی و شاگردانش، با پشت کردن به نظریه انجبار و از سوی دیگر با منحصریافتن خبر حجت در خبر صحیح، بخش بزرگی از روایات را کنار گذاشتند و با اعراض از عمل مشهور، عملا آخرین ابزار تقویت روایت را حذف کردند. این گونه بود که اخباریان به داعی بیم ازدست رفتن سنت و لزوم احیای سیره متقدمان، بر ضد مکتب اجتهاد قیام کردند. در این میان، برخی عوامل سیاسی و فرهنگی و اجتماعی نیز در شکل گیری و رشد اخباری گری موثر بود، ازجمله تاثیرپذیری استرآبادی از جو فکری حاکم بر مکه و مدینه، حمایت صفویان از اخباری گری به منظور افزایش تقابل شیعی سنی و کاهش قدرت مجتهدان، عوام پسندبودن تفکر اخباری گری و دیگر اینکه علوم مقدماتی اجتهاد، مثل فقه و اصول فقه و درایه الحدیث، اصالت سنی دارد.

اخباریان, مجتهدان, نظریه انجبار, تنویع رباعی