فاطمه غنوی - دانشجوی دکتری پژوهشگاه حوزه ودانشگاه
محمدصادق شجاعی - هیات علمی پژوهشگاه بین المللی المصطفی و عضو گروه روان شناسی پژوهشگاه حوزه ودانشگاه

این پژوهش با هدف ارائه مدل مفهومی اضطراب مرگ براساس متون دینی و بررسی میزان روایی آن انجام شده است؛ بدین‎منظور نخست با دو راهبرد «جستجوی واژگانی» و«متن‎خوانی باز» و دستیابی به هفده واژه مرتبط، ۳۴۳ گزاره دینی با استفاده از نمونه‎گیری هدفمند براساس اصل اشباع در منابع اسلامی جمع‎آوری شد و با به کارگیری روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی (شجاعی، ۱۳۹۹الف) مورد بررسی قرار گرفت. یافته‎های حاصل از پژوهش ده نشانه شامل ناراحتی و غم، گریه و فریاد، فرار از مرگ، نفرت از مرگ، بی‎قراری دائمی، زیاد فکر مرگ بودن، خواب‎های آشفته با محتوای مرگ، عدم پذیرش مرگ، احساس شرم، حسرت از دست دادن دنیا را برای اضطراب مرگ نشان داد؛ افزون بر آن، چهارده شرط علی و پنج پیامد نیز برای آن شناسایی شد. برای حصول اطمینان از مطابقت یافته‎ها با محتوای متون دینی و همچنین کاربرد آن در حوزه روان‎شناسی، اعتبار آن براساس نظر متخصصان (دوازده کارشناس) با محاسبه شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام مدل مفهومی اضطراب مرگ در قالب یک طرحواره کلی ترسیم شد. یافته‎های این پژوهش، بستر مناسبی را برای تدوین پرسشنامه سازه اضطراب مرگ و طراحی مداخله درمانی و بسته آموزشی آن فراهم کرده است.

اضطراب مرگ, مدل مفهومی, روان‎شناسی اسلامی, ترس از مرگ