صفورا کارگر شورکی - دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیع
محمد زارع ارنانی - استادیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه یزد

قنات مجرایی است زیرزمینی که از طرف دشت به کوهستان حفر می شود تا سفره های آبدار را قطع و آب آن ها را جمع آوری نماید. به عبارت ساده تر، مجرایی زیرزمینی است که آب منابع زیرزمینی را به سطح منتقل می کند. قنات یک منبع آب سازگار با محیط زیست است و نقش مهمی در توسعه پایدار کشاورزی دارد. قنات در شرایط طبیعی دستخوش تغییرات کمّی ناچیزی بوده و همچنین تغییرات کیفی ناگهانی در آن کمتر دیده می شود. قنات ها به دلایل اهمیت زیست محیطی، اقصادی، اجتماعی و فرهنگی که دارا هستند، شایسته مطالعه هستند. افزون بر این، پراکنش وسیع قنات در کشور و همچنین سطح جهانی بر اهمیت و نقش قنات افزوده است. با توجه به شرایط آب وهوایی گرم و خشک ایران و مسئله کمبود آب در کشورمان و بیشتر نقاط دنیا، در این مقاله نقش قنات در پایداری حیات در این مناطق مورد بررسی قرار می گیرد. در شرایط کنونی که کشور ما، بویژه نواحی خشک ونیمه خشک آن در معرض تهدیدهایی چون خشکسالی و بحران آب، بیابان زایی، شور شدن آب و خاک، نابودی مراتع و پوشش گیاهی و زندگی جانوری قرار گرفته است، احیاء و تجدید روش های بومی استفاده از منابع طبیعی به ویژه منابع آب زیرزمینی با استفاده از سامانه های پایداری اکولوژیکی می تواند گامی اساسی در پایداری اکوسیستم های حساس مناطق خشک به شمار آید. که در این میان بهره گیری از قنات به عنوان عامل اصلی پایداری در مناطق خشک می تواند مورد توجه باشد. در واقع، حیات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی قلمروهای ایران به قنات وابسته است.

قنات، توسعه پایدار، پایداری اکولوژیکی، مناطق خشک