غلامرضا مقامی مقیم - دانشگاه علوم پایه دامغان

اینسلبرگ­ها، اشکال ژئومورفولوژیک مناطق خشک و نیمه­خشک هستند. عوامل مختلفی در شکل­گیری و تغییر شکل آن­ها دخالت دارند که مطالعه این عوامل برای استفاده بهینه از آن­ها ضروری است. این تحقیق با روش مطالعات میدانی و کتابخانه­ای و با هدف بررسی نقش آب و هوا در تغییرات ایجادشده در اینسلبرگ­های دشت صفی آباد انجام شد. نتایج نشان داد، در اثر فعالیت­های تکتونیکی در فاصله زمانی دونین تا میوسن ارتفاعات پشت بهرام در این دشت شکل گرفت. با شکل­گیری این ارتفاعات، اسکلت اولیه اینسلبرگ­های آن پایه­ریزی شد و با تغییرات ایجادشده توسط آب و هوا، اینسلبرگ­های این دشت به شکل کنونی درآمد. این تغییرات با توجه به آب و هوا، سازندهای زمین­شناسی و موقعیت اینسلبرگ­ها متفاوت است. آب و هوای نیمه­ خشک منطقه با ایجاد تغییر در اسکلت اولیه اینسلبرگ­ها، نقش تعیین­ کننده­ای در این زمینه داشته است. در بین عناصر آب و هوایی، بارش با ایجاد کارن­های بارانی و سیلاب، دما از طریق هوازدگی و باد با ایجاد کارن­های لانه­زنبوری، تغییراتی را در اینسلبرگ­ها به وجود آورده­اند. سازند­های زمین شناسی منطقه نیز چهره­ای متفاوت از تغییرات به نمایش گذاشته­اند. تیپیک­ترین اینسلبرگ­های این دشت در آهک­های توده­ای شمال آن مشاهده می­شود؛ زیرا این سازند در مقابل تاثیرات آب و هوایی بیشترین مقاومت را دارد؛ درحالی که اینسلبرگ­های شکل­گرفته در کنگلومرای­های جنوب به دلیل مقاومت کمتر، بیشتر درمعرض این تغییرات قرار گرفته و شکل ظاهری آن­ها فاصله زیادی از اینسلبرگ­های تیپیک گرفته­ اند. از نظر موقعیت نیز اینسلبرگ های دامنه­ های نسار (پشت به آفتاب)، تغییرات کمتری داشته اند و اینسلبرگ­های جنوبی این ارتفاعات به دلیل واقع شدن در دامنه­ های بر آفتاب (آفتاب­گیر) تغییرات بیشتری را متحمل شده­ اند.

اینسلبرگ, دشت صفی­آباد, مورفولوژی, رودخانهکال ولایت