محمد رزم کبیر - استادیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان
پیمان محمودی - دانشجوی دوره دکتری ژنتیک و اصلاح دام، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان

تجزیه شجره ابزاری مفید برای بررسی ساختار جمعیت، تنوع ژنتیکی و تاریخچه جمعیتی است. در این پژوهش به منظور پایش ساختار شجره بزهای مرخز از تعداد ۵۷۲۶ رکورد جمع­آوری شده در ایستگاه پرورش و اصلاح نژاد بز مرخز سنندج، طی سال های ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۵ استفاده شد. خطایابی و آمار توصیفی شجره با برنامه CFC، تخمین اندازه موثر جمعیت و فاصله نسل با بسته نرم­افزاری ENDOG و بررسی روند تغییرات همخونی با استفاده از نرم­افزارEVA  انجام شد. نسبت قابل توجهی از جمعیت بز مرخز (معادل ۳/۵۴ درصد جمعیت) همخون بود. میانگین رابطه خویشاوندی و میانگین همخونی در کل جمعیت به ترتیب ۶۱/۲ و ۶۸/۲ درصد برآورد شد که نشان داد سطح همخونی در جمعیت بیشتر از حد مورد انتظار است. اندازه موثر افراد جمعیت بنیان­گذار برابر ۶۵/۸۰ حیوان برآورد شد که بیانگر مشارکت نامتوازن حیوانات جمعیت پایه در تولیدمثل بود. روند تغییرات همخونی نامطلوب و افزایشی بود که می تواند ناشی از بسته بودن جمعیت و استفاده نامحدود از شمار اندکی از والدین باشد. فاصله نسل جمعیت کل ۲۳/۳ سال و فاصله نسل جمعیت بنیان­گذار ۷۳/۵ سال محاسبه شد که بیانگر سرعت بیشتر جایگزینی حیوانات در نسل های اخیر است. اندازه موثر جمعیت بز مرخز معادل ۴۱/۶۰ حیوان برآورد شد و به حداقل تعداد افراد پیشنهاد شده برای یک جمعیت بهینه (یعنی۵۰ فرد) نزدیک بود. نتایج بیانگر همخونی بالا و افت تنوع ژنتیکی در جمعیت است و پیشنهاد می شود برنامه­های حفاظتی، جایگزین برنامه های اصلاحی در بز مرخز شوند.

اندازه موثر جمعیت, ژنتیک حفاظت, ضریب همخونی, سیستم های آمیزشی, فاصله نسل