محمد خسروشاهی - استادیار پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
سعید یوسف کلافی - مربی پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

بررسی منابع موجود نشان می دهد اقلیم شناسان و جغرافی دانانی که برای معرفی مناطق بیابانی از عنصر بارندگی استفاده کرده اند، اعداد و ارقام متفاوتی از 50 تا 200 و 250 میلیمتر را برای تفکیک این مناطق ارایه کرده اند. در این مقاله برای تعیین و تفکیک مناطق بیابانی ایران و مقایسه قلمرو آنها، با در نظر گرفتن مقادیر بارندگی ارایه شده از سوی محققین مختلف نسبت به شناسایی این قلمروها اقدام گردید. برای اینکار ابتدا نقشه رقومی منحنی های همباران کل کشور از بانک اطلاعات بخش تحقیقات بیابان تهیه گردید و سپس با استفاده از سیستم Arc-GIS محدوده مناطقی از ایران که دارای بارش کمتر از حد مورد نظر بود به تفکیک تعیین و مساحی گردید. نتایج نشان داد چنانچه حد 50 میلیمتر مبنای تفکیک محدوده مناطق بیابانی ایران قرار گیرد، سطح بسیار کوچکی معادل 47263 کیلومتر مربع از استانهای یزد و سمنان و مناطقی از سیستان در این قلمرو قرار می گیرد و چنانچه حد بارندگی 100 میلیمتر مبنای تفکیک باشد مساحتی معادل 390097 کیلومتر مربع از مناطق مرکزی ایران بصورت پیوسته واقع در بخشهایی از استانهای یزد، اصفهان، سمنان، کرمان، خراسان، قم و نوار باریکی از مرز سیستان و بلوچستان با افغانستان در این محدوده قرار می گیرد. مساحت مناطق با بارندگی کمتر از 150 میلیمتر معادل 679381 کیلومتر مربع برآورد شد که این محدوده پیوسته مناطق مرکزی و شرقی کشور را در بر می گیرد و به جز لکه کوچکی از حوالی چاه بهار و بندرعباس، سراسر ناحیه ساحلی جنوب کشور خارج از این قلمرو قرار می گیرد در حالیکه شواهد موجود حاکی از بیابانی بودن این مناطق دارد. این موضوع نشان میدهد که برای شناسایی و تفکیک بیابانهای اقلیمی اشاره به میزان بارندگی یک ناحیه کفایت نمی کند بلکه برای تعیین بیابانهای اقلیمی علاوه بر میزان بارندگی باید از سایر عناصر جوی نیز کمک گرفت، زیرا تاثیر متقابل عوامل و عناصر جوی، فضای جغرافیایی بیابان را شکل می دهند.

بیابان، اقلیم شناسی، GIS ، ایران