شیوا قلی زاده سرابی - دانشجوی دکتری آبیاری و زهکشی، گروه علوم و مهندسی آب/ دانشگاه فردوسی مشهد.
کامران داوری - استاد/ گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد.
بیژن قهرمان - استاد/ گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد.
مجتبی شفیعی - استادیار/ پژوهشی، گروه هیدروانفورماتیک ، مرکز پژوهشی آب و محیط زیست شرق (EWERI).

درک روابط پیچیده میان سیستم های طبیعی و انسانی و شناخت پویایی هم تکاملی انسان و آب، در برنامه ریزی برای توسعه پایدار بسیار پراهمیت است. در دهه اخیر شناخت چنین سیستم هایی از طریق مطالعه تاریخی هیدرولوژیکی اجتماعی محقق شده است. مقاله حاضر با هدف به کارگیری ابعاد علم هیدرولوژی اجتماعی و بررسی تاریخ هم تکاملی، به عنوان نخستین گام در شناخت سیستم پیوسته انسان آب، طی انجام مطالعه تاریخی، ارائه شده است؛ بدین منظور حوضه مشهد به عنوان یکی از مهم ترین و پیچیده ترین حوضه های آبریز کشور، به خصوص در شرق ایران، انتخاب شده است. در این مقاله پس از طبقه بندی مراحل مطالعه تاریخی هیدرولوژیکی اجتماعی، تسلسل تاریخی وقایع طبیعی/فعالیت های انسانی و تغییرات مولفه های هیدرولوژیکی اجتماعی در حوضه مشهد بررسی شده است. طبق نتایج، طی دوره معاصر، سال های ۱۳۰۰ تا کنون و ۱۳۴۵ تا کنون، به ترتیب به عنوان فازهای توسعه و انقباض شناسایی شده اند. در واقع به رغم وجود شرایط انقباض، توسعه ادامه یافته است؛ مسلما هنوز حوضه وارد فازهای رکود و بهبود و تعادل جدید نشده است. در نهایت مدلی ادراکی جهت شناخت سیستم هیدرولوژیکی اجتماعی حوضه طرح ریزی شده که در آن کمیت و کیفیت منابع آبی و تقاضای آب به عنوان مهم ترین نیروهای محرک داخلی و مولفه های هیدرواقلیمی به عنوان مهم ترین نیروی محرک خارجی موثر بر هم تکاملی سیستم پیوسته انسان آب، عمل می کنند.

هیدرولوژی اجتماعی, مطالعه تاریخی, سیستم پیوسته انسان آب, هم تکاملی