ارزیابی تغییرات متغیرهای هواشناسی و هیدرولوژیکی در بالادست حوضه هیرمند طی سده گذشته با استفاده از داده های اقلیمی CRU و مدل SWAT

با توجه به نقش بالادست رودخانه هیرمند قبل از سد کجکی در آورد این رودخانه، شناخت هیدرولوژیکی آن و بخصوص در بلند مدت می تواند در بهره برداری از منابع آب آن که همواره محل اختلاف ایران وافعانستان بوده، مفید باشد. بدیهی است که برای چنین ارزیابی هایی، وجود داده های بلند مدت همواره مانعی جدی خواهد بود که در افغانستان این مشکل بیشتر نقش آفرینی می کند. برای حل این مشکل، استفاده از داده های جهانی و مدل های بارش-رواناب می تواند گزینه مناسبی باشد. پایگاه اطلاعات اقلیمی CRU۱ از جمله پایگاه هایی است که این اطلاعات را با قدرت تفکیک مکانی و زمانی نسبتا مناسبی را از سال ۱۹۰۱ دارا می باشد. مدل SWAT۲ هم می تواند برای شبیه سازی فرآیند بارش-رواناب مورد توجه قرار گیرد که سابقه آن برای حوضه های فرامرزی موجود است. اما در هر حال ارزیابی این دو، قبل از هرگونه استفاده عملیاتی لازم خواهد بود. مجموع موارد فوق هدف این مقاله را رقم می زنند که نهایتا بتوان ارزیابی از تغییرات آورد رودخانه هیرمند تا محل سد طی یک صد سال اخیر داشته باشد. بدین منظور، ابتدا داده های CRU با استفاده از ۱۷ ایستگاه هواشناسی زمینی در کشور افغانستان مقایسه و مورد ارزیابی قرار گرفتند که نتایج، به ترتیب مقدار ۳۱۳ و ۳۲۳ میلیمتر در سال را نشان داد. برای واسنجی و صحت سنجی  SWAT، آمار محدودی از ورودی به سد کجکی طی سالهای ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۹ تهیه شد. اجرای مدل یکبار با داده های اقلیمی مشاهداتی و یکبار با داده های CRU انجام شد که نتایج براساس داده های CRU عملکرد بهتری داشتند. در ادامه مدل واسنجی شده با داده های CRU برای سالهای ۱۹۱۳ الی ۲۰۱۲ شبیه سازی شد. نتایج نشان داد که بین داده های دما و بارش CRU طی صد ساله اخیر نوعی ناهمگنی در قبل و بعد از اوائل دهه ۱۹۴۰ وجود دارد. بطوریکه بارش ها قبل از این تاریخ بیشتر و دما کمتر می باشد. همین رفتار نیز در سری زمانی تولید شده از رواناب ملاحظه گردید و شاهد کاهش میانگین سالیانه حجم از ۱/۸ به ۰۷/۶ میلیارد مترمکعب در محل ورودی به سد کجکی هستیم. از نکات قابل توجه تحقیق، روش شناسی آن است که می توان برای شبیه سازی حوضه های آبریز فرامزی پیرامون کشور بخوبی مورد استفاده قرار گیرد.

Keywords:

شبیه سازی بارش- رواناب , مدل SWAT , حوضه های آبریز مشترک , داده های جهانی CRU , حوضه بالادست رودخانه هیرمند- افغانستان