حسین عساکره - دانشیار / اقلیم شناسی، دانشگاه زنجان
مهدی دوستکامیان - کارشناس ارشد اقلیم شناسی/ دانشگاه زنجان

تمام بخار آب موجود در ستونی از جو (از سطح زمین تا انتهای وردسپهر) را آب قابل بارش گویند. آب قابل بارش یکی از مهم ترین عناصر موثر بر ریزش جو به ویژه بارش می باشد که شناخت رفتار آن همواره مورد توجه اقلیم شناسان بوده است. از این رو آب قابل بارش در بررسی تغییرات کوتاه و بلند مدت جو مورد توجه می باشد. به منظور محاسبه آب قابل بارش در جو ایران و روند تغییرات آن، ارتفاع آب قابل بارش روزانه محاسبه گردید. داده های لازم از پایگاه داده های NCEP/NCAR وابسته به سازمان ملی جو و اقیانوس شناسی ایالات متحده طی دوره ۱۳۸۹- ۱۳۴۱ به دست آمد. این داده ها با تفکیک زمانی ۴ ساعته (ساعت های، ۰۰، ۰۶، ۱۲ و ۱۸ به وقت گرینویچ) و توان تفکیک مکانی ۵/۲ × ۵/۲ درجه قوسی در دسترس است. در این مطالعه به منظور تحلیل روند از روش رگرسیون و آزمون من-کندال بهره گرفته شد. برای انجام محاسبات از امکانات برنامه نویسی در محیط نرم افزارGrads و نرم افزارMatlab  و نیز برای انجام عملیات ترسیمی از نرم افزار Surfer بهره گرفته شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که ضریب تغییرپذیری مکانی آب قابل بارش در ایران بسیار زیاد و به شدت تحت تاثیر ارتفاعات می باشد؛ به طوری که بیشترین ضریب تغییرات آب قابل بارش در ارتفاعات به ویژه در امتداد کوه های زاگرس می باشد. کم ترین میزان تغییرپذیری مربوط به نواحی مرکزی و سواحل دریای خزر و خلیج فارس می باشد. بررسی روند بلندمدت نیز نشان داد که آب قابل بارش در تمامی ساعت های مورد مطالعه در سراسر ایران دارای روند کاهشی بوده است. این روند در بیش از ۷۰ درصد پهنه کشور و در سطح ۹۵ درصد اطمینان معنی دار می باشد؛ اما در همه ساعات، نواحی جنوب شرق با وجود برخورداری از تغییرات بلند مدت کاهشی، فاقد روند معنی دار بوده است.

آب قابل بارش, آزمون من – کندال, ایران, تغییرپذیری مکانی, روند