مهدی غلام زاده - کارشناسی ارشد /مهندسی منابع آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
سعید مرید - استاد /گروه مهندسی منابع آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
مجید دلاور - استادیار /گروه مهندسی منابع آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

برای مدیریت منابع آب در مناطق خشک که اتکای بیشتری به سدها و ذخیره سازی آب های سطحی دارند، استفاده از سیستم های زود هنگام هشدار خشکسالی (Drought Early Warning System) با معرف های هیدرولوژیکی، می تواند برای آمادگی بیشتر و جلوگیری از کاهش شدید ذخایر  آبی تا حد زیادی مفید واقع شود. در تحقیق حاضر  چنین سیستمی با تکیه بر مولفه های موثر در مدیریت سدهای مخزنی توسعه یافته است. سیستم زود هنگام هشدار خشکسالی توسعه داده شده شامل پنج  زیر مدل اصلی:  ۱) پایش خشکسالی ۲) اندازه گیری و پایش کمبود آب در آینده همراه با تحلیل عدم قطعیت ۳) محاسبه یک شاخص هشدار برای اعلام هشدارهای لازم ۴) تحلیل ریسک و عدم قطعیت و ۵) ارائه  راهکارهای مناسب جهت کاهش کمبود آب می باشد که برای سد زاینده رود ارایه شده  است. در طراحی این سیستم ابتدا مصارف برای یک دوره ۶ ماهه با در نظر گرفتن عدم قطعیت مربوط به سطوح احتمالاتی مختلف پیش بینی می شود، همچنین براساس اطلاعات تاریخی ذخیره آب مخزن و  به روش نگاشت خود سامان یافته (Self Organizing Feature Maps) پایش خشکسالی درپنج  دسته  (بدون خشکسالی، خشکسالی ضعیف، خشکسالی با شدت کم، خشکسالی شدید و خشکسالی خیلی شدید) انجام می گردد. سپس یک شاخص هشدار خشکسالی   (Drought Alert Index-DAI) با توجه به شرایط جاری مخزن سد و کمبود آب در دوره آتی ۶ ماهه، ارائه می شود و بر اساس نتایج حاصل از آن، سطوح مختلف هشدار از وضعیت نرمال تا شرایط کم آبی شدید با در نظر گرفتن عدم قطعیت های مربوطه مشخص می گردد. نهایتا  با بکار بردن  یک مدل بهینه سازی غیر خطی با هدف حداکثر سازی درآمد مخزن، سطوح کاهش رهاسازی نسبت به هر یک از مقادیر DAI با استفاده از سناریو های مختلف بدست می آید. نهایتا عملکرد  این سیستم  و نقش آن در کاستن از شدت خشکسالی طی دوره ۱۳۸۰-۱۳۷۷ که خشکسالی شدیدی بر منطقه حاکم بود، بررسی گردید . نتایج نشان داد که سیستم هشدار سریع ارائه شده به خوبی توانست هشدارهای لازم را با دقت ۷۵ درصد ارائه و همچنین مقدار بهینه کاهش رهاسازی از سد را با توجه به سناریوهای مختلف  مدیریتی تعیین نماید. لذا این سیستم را می توان ابزار مناسبی برای مدیریت منابع آب در مناطقی که متکی به آب ذخیره شده در سد می باشند، قلمداد کرد

سیستم زود هنگام هشدار خشکسالی, عدم قطعیت, پیش بینی, خشکسالی, بهینه سازی, سد زاینده رود