نادر شکراللهی - دانشیار دانشگاه خوارزمی، گروه معارف اسلامی
خدیجه امیری - کارشناسی ارشد علوم قرآن وحدیث دانشگاه خوارزمی. (نویسنده مسئول)
شاکر لوایی - استادیار دانشگاه خوارزمی. گروه فلسفه اسلامی

آیا وحی رسالی و رویای صادقه از یک مقوله و خانواده اند که با شناخت یکی بتوان به شناخت دیگری نزدیک شد؟ اگر عینیت این دو در ارکان ماهوی مبرهن شود، می توان با شناخت یکی مدعی شناخت دیگری شد. و معقولیت روششناسانه این راه مستدل شده و راه برای تحقیقات گسترده آتی باز می شود. اما اگر این دو فقط تشابهات جزئی خانوادگی داشته باشند، نه عینیت ماهوی، در این صورت هر چند شناخت هر کدام می تواند به صورت جزئی در شناخت دیگری مددکار باشد، اما شناخت یکی نمی-تواند موجب شناخت کامل دیگری باشد. هدف این پژوهش بررسی تشابهات و تمایزات رویای صادقه غیروحیانی و وحی رسالی از نگاه یکی از فیلسوفان تاثیرگذار در تاریخ فلسفه اسلامی؛ یعنی فارابی است. حاصل این نوشته آن است که این دو پدیده از نگاه فارابی دارای تشابهات فراوانی هستند و می-توان آن دو را در یک مقوله قرار داد. از این جهت می توان با شناخت یکی به فهم دیگری نزدیک شد، اما تمایزاتی بین این دو وجود دارد که مانع یکسان انگاری می شود. یافته‎های این پژوهش از نظر تشابهات عبارت است از: در وحی رسالی و رویای صادقه، نفس ناطقه بدون تامل و تفکر، به عقل فعال متصل شده و معارف کلی و جزئی را دریافت می کند. هر دو گاهی نیاز به تعبیر دارند. در هر دو قوه تخیل حضور دارد. اما تمایزاتی بین این دو وجود دارد که عبارتند از: نبی در سایه ویژگیهای خاصی از قبیل قوه قدسی، عقل مستفاد، قوه متخیله بسیار قوی و مصونیت از خطا در دریافت وحی، از رویابین متمایز می شود. نتیجه این که هر چند به صورت جزئی می توان از شناخت یکی برای فهم دیگری بهره برد اما شناخت هیچکدام مساوی شناخت دیگری نیست. تمایز رویای صادقه و نبوت از مقوله تشکیکی است که در عین اشتراک دارای احکام خاص هستند.

وحی, رویای صادقه, عقل فعال, قوه متخیله. قوه قدسی, عقل مستفاد