نویافته های فلزی قرون میانی اسلامی در دست کند تهیق خمین

یکی از محوطه­ های باستانی ارزشمند ایران در طول قرون میانی اسلامی، دست­کند زیرزمینی تهیق از توابع شهرستان خمین است. در فصل اول کاوش ­های باستان­ شناسی این محوطه علاوه بر شناسایی فضا­های مختلف معماری، سفالینه­ ها، ظروف شیشه­ ای و مهره­ های متنوع، آثار ارزشمند دیگری مانند انواع ظروف و اشیای فلزی از جنس مفرغ و آهن، مسکوکات طلا و زیور­آلات طلایی و نقره­ای، به دست آمد. آثار فلزی تهیق به دلیل تنوع فرم و جنس و فراوانی نمونه ­های شناسایی شده، در مطالعات باستان ­شناسی دوران اسلامی ایران جایگاه ویژه­ای دارند؛ زیرا از معدود محوطه­ های باستانی شناخته شده این دوران محسوب می­شود که این میزان از آثار فلزی دوران اسلامی در کاوش­ های آن به دست آمده است. این امر بدین سبب اهمیت دارد که تعداد کل محوطه­ های باستانی این دوران که در کاوش­ های باستان­ شناسی آن با حجم زیاد انواع مختلف آثار فلزی به دست آمده باشد، از تعداد انگشتان یک دست فراتر نمی­رود؛ در عین حال که بیشتر این محوطه ­ها نیز چند مرحله استقراری داشته و با قطعیت نمی­توان همه آثار فلزی مکشوفه در آنها را متعلق به یک دوره زمانی خاص دانست مانند آنچه که در کاوش­ های باستان­ شناسی نیشابور به دست آمده است. همین موضوع نشان­دهنده اهمیت این آثار است که تاکنون در پژوهش مستقلی بدان­ ها پرداخته نشده است. با توجه به این موضوع هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی، تاریخ­گذاری نسبی و مطالعه مقایسه آثار فلزی به دست آمده در کاوش­ های تهیق خمین است. روش پژوهش حاضر توصیفی– تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات آن شامل فعالیت ­های میدانی و مطالعات کتابخانه­ ای است. در این مطالعات چنین مشخص شد که اولا بسیاری از آثار فلزی به دست آمده در کاوش­ های باستان ­شناسی تهیق، در قرون ۶-۷ ه.ق تولید شده­اند؛ موضوعی که با انجام مطالعات مقایسه ­ای دیگر و نیز وجود شواهدی از سکه ­های این دوره در کاوش ­های محوطه، ثابت شده است. ثانیا بخش مهمی از ظروف فلزی به دست آمده در تهیق به­ ویژه ظروف مفرغی و زیور­آلات طلایی، احتمالا در مناطقی همچون نیشابور و جرجان تولید و از آنجا به این منطقه صادر شده­اند.

Keywords:

فلزکاری , قرون میانی اسلامی , دستکند , تهیق , خمین