مریم خوشنویسان - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحدعلوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سید صدرالدین طاهری - استاد فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
بابک عباسی - استادیار فلسفه، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

در این مقاله، بعد از بیان دقیق موضوع و مقصود از حدوث و قدم، نظریات ابن سینا و فخر رازی و صدرالمتالهین شیرازی درباره حدوث یا قدم زمانی عالم طبیعت مطرح و تحلیل انتقادی شده است. برحسب ترتیب تاریخی ابتدا نظر ابن سینا، مبنی بر قدم طبیعت، و یک دلیل آن که بر اساس قاعده طبیعیاتی - فلسفی «هر حادثی مسبوق به ماده و مدت است» اقامه شده است. سپس انتقادات غزالی و فخر رازی که مشابه یکدیگرند و پاسخ خواجه طوسی به فخر رازی تقریر شده و، در ادامه، نظر ملاصدرا که موافق ابن سینا است، حکایت شده است. در ادامه اشاره ای هم به نظر خاص ملاصدرا در مورد حدوث زمانی طبیعت بر اساس حرکت جوهری، صورت گرفته و تذکر داده شده که این نظر با هر یک از حدوث یا قدم  طبیعت قابل جمع است. سپس دو مسئله جانبی مربوط به بحث: تسلسل بی نهایت معدات و مسئله محدد الجهات، مطرح شده و حل وفصل شده است. جمع بندی و نتیجه گیری مقاله نیز در پایان آمده و، درنتیجه گیری، نظرمتکلم مبنی بر حدوث زمانی طبیعت مبهم و ناکارآمد خوانده شده و نظر فلاسفه بر قدم طبیعت ترجیح داده شده است.

حدوث. قدم. طییعت. تسلسل معدات. ماده. حرکت. زمان. استعداد. فعلیت. محدد الجهات